Бекітемін
Басқарма Төрағасы
"География және су қауіпсіздігі институты" АҚ, ҚР ҰҒА академигі, _____________ г.ғ.д. Медеу А.Р.
"30" 05 2023 жыл
2023-2029 жылдарға арналған
"ГЕОГРАФИЯ ЖӘНЕ СУ ҚАУІПСІЗДІГІ ИНСТИТУТЫ" АҚ
ДАМУ БАҒДАРЛАМАСЫ
| МАЗМҰНЫ | |
| 1-БӨЛІМ. БАҒДАРЛАМАНЫҢ ПАСПОРТЫ | 3 |
| 2-БӨЛІМ. КІРІСПЕ | 6 |
| 3-БӨЛІМ. "География және су қауіпсіздігі институты" АҚ БҮГІНГІ КҮНІ: АҒЫМДАҒЫ ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ | 8 |
| 3.1.Негізгі проблемалар | 8 |
| (республикалық және жергілікті бюджет, жеке және т.б.) | 8 |
| 3.3. Кадрлық және ғылыми әлеует (сапалық құрам) | 8 |
| 3.4. Ғылыми инфрақұрылым (зертханалардың болуы, жаңартылған сертификатталған ғылыми жабдықтардың үлесі және т.б.) | 9 |
| 3.5. Нәтижелілікті талдау ҒЗТКЖ және ұйымның ғылыми-техникалық қызметі туралы | 9 |
| 3.6 Ынтымақтастық: | 13 |
| 4- БӨЛІМ. МАҚСАТЫ, МІНДЕТТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРҒА ҚОЛ ЖЕТКІЗУ ЖОЛДАРЫ | 15 |
| 1-міндет. Шаруашылық қызмет климатының өзгеруін ескере отырып, су қатерлерін сәйкестендіру және бағалау және ресурстарды болжау негізінде Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі контекстінде су қауіпсіздігін қамтамасыз етудің географиялық негіздерін әзірлеу. | 15 |
| 2-міндет. Табиғатты ұтымды пайдалану мен қауіпті дүлей зілзалалардан тіршілік әрекетінің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің ұлттық және өңірлік бағдарламаларының ғылыми-әдістемелік, ақпараттық-талдамалық базасын құру, модельдеудің цифрлық, геоақпараттық жүйелерін әзірлеу және енгізу, атласты және тақырыптық карталарды жасау. | 16 |
| 3-міндет. "География және су қауіпсіздігі институты" АҚ-ның кадрлық әлеуетін дамыту және жоғары білікті мамандарды тарту | 17 |
| 5-БӨЛІМ. БАҒДАРЛАМАНЫ ІСКЕ АСЫРУДАН КҮТІЛЕТІН НӘТИЖЕЛЕР | 19 |
| 6-БӨЛІМ. ҚАЖЕТТІ ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫ | 21 |
| Қосымша 1.НЫСАНАЛЫ ИНДИКАТОРЛАР | 23 |
1-БӨЛІМ. БАҒДАРЛАМАНЫҢ ПАСПОРТЫ
| Атауы бағдарламалар | "География және су қауіпсіздігі институты" акционерлік қоғамы ("ГСҚИ" АҚ) 2023-2029 жылдарға арналған даму бағдарламасы |
| Негіздеме әзірлеу үшін | Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың "Халық бірлігі және жүйелі реформалар – ел өркендеуінің берік негізі" атты Қазақстан халқына жолдауы;және 13.04.2023 жылғы №195 Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтары өзгерістерімен 2018 жылғы 15 ақпандағы Қазақстан Республикасы Президентінің № 636 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары. 20.04.23 ж. өзгерістермен (2023 жылғы 1 шілдеден бастап қолданысқа енгізіледі) 2011 жылғы 18 ақпандағы № 407-IV Қазақстан Республикасының "Ғылым туралы" Заңы. |
| Әзірлеуші | "География және су қауіпсіздігі институты" АҚ Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым комитеті |
| Мақсат | Қазақстан Республикасының орнықты даму мәселелерін шешу үшін теориялық және эксперименттік, іргелі және қолданбалы зерттеулерді біріктіретін кешенді ғылыми-техникалық бағдарламаларды әзірлеу негізінде табиғатты пайдалану және су қауіпсіздігі саласында мемлекет талап ететін пәнаралық зерттеулерді жүргізу. |
| Міндеттер | 1-міндет. Шаруашылық қызмет климатының өзгеруін ескере отырып, су қатерлерін сәйкестендіру және бағалау және ресурстарды болжау негізінде Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі контекстінде су қауіпсіздігін қамтамасыз етудің географиялық негіздерін әзірлеу. 2-міндет. Табиғатты ұтымды пайдалану мен қауіпті дүлей зілзалалардан тіршілік әрекетінің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің ұлттық және өңірлік бағдарламаларының ғылыми-әдістемелік, ақпараттық-талдамалық базасын құру, модельдеудің цифрлық, геоақпараттық жүйелерін әзірлеу және енгізу, атласты және тақырыптық карталарды жасау. |
| Мерзімдер іске асыру | 2023-2029 жылдар |
| Нысаналы индикаторлар | - Әзірленген ғылыми-техникалық бағдарламаларының саны – 2; - Қабылданған ғылыми-техникалық бағдарламалар мен жобаларды іске асыру саны – 1; - Орындалатын ҒЗЖ–ға тартылған студенттер, магистранттар және докторанттар саны - 6; - Білім беру үдерісінде жұмыс істейтін ғалымдар саны – 10; - Дайындалған монографиялардың, оқулықтар мен оқу құралдарының саны– 1; - Шығарылатын журналдардың саны – 1; - Кітапхана қорын жаңа өзекті басылымдармен және әдебиеттермен толықтыру – 10; - Өткізілген ғылыми конференциялар мен семинарлардың саны -1; - Жасалған консорциалдық келісімдер мен меморандумдар саны -1; - Халықаралық басылымдардағы ғылыми жарияланымдар саны – 8; - Ғылыми зерттеулерге 39 жасқа дейін ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерді орындайтын зерттеуші мамандардың үлес салмағы қызметкерлерге – 35%; - Біліктілігін арттырған, оның ішінде шетелдік технологияларды пайдалану, жобаларды басқару негіздері бойынша оқытудан өткен ғалымдар мен инженерлік-техникалық қызметкерлердің саны – 5. |
| Қаржыландыру көздері мен көлемдері* | "География және су қауіпсіздігі институты" АҚ-ның 2023-2029 жылдарға арналған қаржыландыруы. 3 250 000 құрайды мың теңге, оның ішінде: мемлекеттік тапсырыс шеңберіндегі бюджеттік қаражат – 2 850 000 мың теңге, коммерциялық жобалар мен шаруашылық шарттар (бюджеттік және бюджеттен тыс) – 400 000 мың теңге. оның ішінде 2023-2029 жылдар бөлінісінде: 2023 жылы – 400 000,0 мың теңге, оның ішінде: мемлекеттік тапсырыс – 360 000,0 мың теңге, коммерциялық жобалар мен шаруашылық шарттар (бюджеттік және бюджеттен тыс) – 40 000,0 мың теңге. 2024 жылы – 400 000,0 мың теңге, оның ішінде: мемлекеттік тапсырыс – 360 000,0 мың теңге, коммерциялық жобалар мен шаруашылық шарттар (бюджеттік және бюджеттен тыс) – 40 000,0 мың теңге. 2025 жылы – 450 000,0 мың теңге, оның ішінде: мемлекеттік тапсырыс – 400 000,0 мың теңге, коммерциялық жобалар мен шаруашылық шарттар (бюджеттік және бюджеттен тыс) – 50 000,0 мың теңге. 2026 жылы – 450 000,0 мың теңге, оның ішінде: мемлекеттік тапсырыс – 400 000,0 мың теңге, коммерциялық жобалар және шаруашылық шарттар (бюджеттік және бюджеттен тыс) – 50 000,0 мың теңге. 2027 жылы – 500 000,0 мың теңге, оның ішінде: мемлекеттік тапсырыс – 430 000,0 мың теңге, коммерциялық жобалар мен шаруашылық шарттар (бюджеттік және бюджеттен тыс) – 70 000,0 мың теңге. 2028 жылы – 500 000,0 мың теңге, оның ішінде: мемлекеттік тапсырыс – 430 000,0 мың теңге, коммерциялық жобалар мен шаруашылық шарттар (бюджеттік және бюджеттен тыс) – 70 000,0 мың теңге. 2029 жылы – 550 000,0 мың теңге, оның ішінде: мемлекеттік тапсырыс – 470 000,0 мың теңге, коммерциялық жобалар мен шаруашылық шарттар (бюджеттік және бюджеттен тыс) – 80 000,0 мың теңге. Республикалық және жергілікті бюджеттен қосымша қаражат талап етілмейді. |
* Даму Бағдарламасын қаржыландыру көлемі алдағы кезеңдерге арналған республикалық бюджетті қалыптастыру кезінде және тиісті кезеңге арналған республикалық бюджетті нақтылау кезінде анықталатын болады
2-БӨЛІМ. КІРІСПЕ
Елімізде жүргізіліп жатқан әлеуметтік-экономикалық және саяси жаңғыртудың стратегиялық басымдығы білім сапасын арттыру және ғылымды дамыту арқылы адами капиталды жан-жақты дамыту болып табылады. Ел Президенті Қ.-Ж.Тоқаев «Халық бірлігі мен жүйелі реформалар – ел өркендеуінің берік негізі» атты Қазақстан халқына Жолдауында атап өткендей, «қазақстан ғылымының алдында жаңа тенденцияларға ілесу ғана емес, бір қадам алға ұмтылу, тенденцияларды тудыру жөніндегі ауқымды, өзекті міндет тұр».
Қазақстандық ғылымның жаһандық бәсекеге қабілеттілігін арттыру және оның еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуына қосатын үлесін арттыру Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Ұлттық даму жоспарының міндеттерімен айқындалған.
Оны жүзеге асыру үшін «Білімді ұлт» сапалы білім беру», «Цифрландыру, ғылым және инновация арқылы технологиялық серпіліс» ұлттық жобалары және Қазақстан Республикасында жоғары білім мен ғылымды дамытудың 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы қабылданды. Бұл бағдарламалық құжаттарда қазақстандық жоғары оқу орындарының және ғылыми экожүйенің бәсекеге қабілеттілігін арттыру, ғылымның Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуына қосқан үлесі, кадрлық әлеует пен ғылыми әлеуетті нығайту және т.б жүйелік шаралар қарастырылған.
ҚР ҒЖБМ ҒК География және су қауіпсіздігі институты құрылған күннен бастап 85 жыл ішінде Қазақстан Республикасындағы географиялық бейіндегі жетекші ғылыми-зерттеу мекемесі және Орталық Азия аймағындағы жалғыз мамандандырылған институт болып табылады. Онда география ғылымының негізгі бағыттарын – физикалық және әлеуметтік-экономикалық географияны, гидрологияны, гляциологияны және геоэкологияны ұсынады.
Қазіргі уақытта География және су қауіпсіздігі институты табиғат пен қоғамның өзара әрекеттесуінің күрделі мәселелерімен айналысады. Институттың ғылыми-зерттеу жұмыстары Қазақстан Республикасын дамытудың Ұлттық жоспарының міндеттерімен айқындалған табиғатты ұтымды пайдаланудың географиялық негіздерін дамыта отырып, республика геожүйелерінің экологиялық проблемаларын шешуге және табиғи ресурстық әлеуетін бағалауға, оның елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына қосатын үлесін арттыруға бағытталған.
Соңғы онжылдықтарда Қазақстан экономикасы салаларының дамуы экстенсивті табиғат пайдалану жолымен жүрді, онда аумақтардың табиғи-ресурстық әлеуеті негізінен шаруашылық мақсаттарға қол жеткізу құралы ретінде қарастырылды. Табиғи ортаның қала құраушы және тіршілікті қамтамасыз ететін функцияларын елемеу Қазақстанның бірқатар өңірлеріндегі экологиялық ахуалдың тұрақсыздануына себеп болды, соның салдарынан аумақтардың экономикалық әлеуетінің төмендеуі және әлеуметтік шиеленістің артуы болды.
Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2019 жылғы 2 қыркүйектегі «Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» атты Қазақстан халқына Жолдауында, Мемлекет басшысының «Әділетті мемлекет» халқына Жолдауында айтылған қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі мақсаттары. «Бір ұлт. Өркендеген қоғам» 2022 жылғы 1 қыркүйектегі және Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Ұлттық даму жоспары қоршаған ортаның сапасын тұрақтандыру, адамның қолайлы өмір сүру ортасын қамтамасыз ету, болашақ ұрпақ үшін табиғи ресурстарды сақтау болып табылады.
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, қазіргі уақытта және жақын болашақта қоршаған ортаны қорғауға бағытталған мемлекеттік, өңірлік және жергілікті бағдарламалар мен жобаларды әдістемелік, талдамалық және ақпараттық қолдауды қамтамасыз ету өте өзекті болып табылады. Бұл ғылыми міндеттерді шешу қазіргі география мен геоэкологияның мәнін құрайтын «табиғат-қоғам» жүйесінің аумақтық ұйымдастырылуын іргелі және қолданбалы зерттеулердің шеңберінде жатыр.
3-БӨЛІМ. «ГЕОГРАФИЯ ЖӘНЕ СУ ҚАУІПСІЗДІГІ ИНСТИТУТЫ» АҚ БҮГІНГЕ: ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ
3.1.Негізгі мәселелер
1) «ГСҚИ» АҚ жаңа ғимарат алу;
2) Жоғары білікті кадрларды даярлау
3.2. Ғылыми ұйымдарды қаржыландыру (республикалық және жергілікті бюджеттер, жеке және т.б.)
бағдарламалық-нысаналы, гранттық, базалық қаржыландыру, шаруашылық шарттар және халықаралық жобалар мен гранттар.
2020-2022 жылдарға қаржыландыру (млн теңге)
| Қаржыландыру нысаны | 2020 | 2021 | 2022 | |
| 1. | Негізгі | 58,5 | 58,5 | 80,1 |
| 2. | Бағдарламалық-мақсатты | 300,0 | 575,3 | 680,7 |
| 3. | Гранттық | 63,7 | 45,2 | 68,2 |
| 4. | Бюджеттен тыс қаражат | 543,7 | 431,6 | 289,4 |
| Барлығы | 965,9 | 1 110,6 | 1 118,4 | |
| Ұйым бюджетінің жалпы көлеміндегі бюджеттен тыс қаражаттың үлесі | 56,3% | 38,9% | 25,9% |
3.3. Кадрлық және ғылыми әлеует (сапалық құрам)
Жалпы саны (01.01.2023 ж.) – 148 адам, оның ішінде 1 ҚР ҰҒА академигі, 11 ғылым докторы, 24 ғылым кандидаты және 8 PhD докторы, жас қызметкерлер шамамен 37%.
Кадрлық құрам:
| 2018 г. | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 на (01.01.) | |
| академиктер | 3 | 2 | 2 | 3 | 3 | 1 |
| корреспондент - мүше | - | - | - | - | - | - |
| докторлар | 13 | 10 | 11 | 12 | 12 | 11 |
| PhD докторлары | 2 | 5 | 7 | 8 | 9 | 8 |
| ғылым кандидаттары | 31 | 30 | 31 | 26 | 26 | 24 |
| PhD докторанттар | 17 | 11 | 10 | 9 | 9 | 6 |
| магистрлар | 60 | 50 | 57 | 61 | 61 | 58 |
| магистранттар | 5 | 4 | - | - | - | - |
| Жалпы қызметкерлер | 172 | 172 | 167 | 167 | 167 | 148 |
3.4. Ғылыми инфрақұрылым (зертханалардың болуы, жаңартылған сертификатталған ғылыми жабдықтардың үлесі және т. б.)
Институтта 3 ғылыми орталық жұмыс істейді: су қауіпсіздігі орталығы, географиялық зерттеулер орталығы және геоақпараттық технологиялар орталығы, 8 ғылыми-зерттеу зертханасы және Солтүстік Тянь-Шань тауларында, Арал маңында және Балқаш маңында жыл бойы 3 далалық ғылыми стационар жұмыс істейді.
География және су қауіпсіздігі институтының материалдық-техникалық базасы жақсы. Институттың зертханалары мен стационарлары өз қаражаты есебінен сатып алынған заманауи аспаптармен және жабдықтармен, ұйымдастыру техникасымен, далалық және стационарлық химия-талдау зертханаларымен жабдықталған. Институттың арсеналында 8 машинадан тұратын автопарк, «теңіз-өзен» класты қайық, Қазақстандағы жалғыз RIEGL VZ 4000 сканері, георадар бар. Институттың зертханалары қуатты компьютерлік жабдықтармен (соның ішінде кең форматты плоттерлермен, сканерлермен) жабдықталған. География институтының балансында геоақпараттық серверлік (ArcGIS Enterprise standard, техникалық қолдау 2018 жылы жаңартылды) және ERDAS, ENVI, ArcGIS Desktop (advanced 2 лицензия, Basic, Модульдер - 3D Analyst, Spatial Analyst, GeostatisticalAnalyst) жұмыс үстелі бағдарламалық жасақтамасы бар. Трансшекаралық алаптарға арналған геопорталды әзірлеу аясында 2018 жылы геопорталдың негізгі және қолданбалы бағдарламалық жасақтамасын және деректерді сақтау жүйесін орналастыру үшін сервер сатып алынды.
3.5. ҒЗТКЖ нәтижелілігін және ұйымның Ғылыми-техникалық қызметін талдау
География және су қауіпсіздігі институтында алғашқы жылдары жүргізілген зерттеулер Қазақстанның сипаттамасын, өндіргіш күштерінің орналасуын географиялық тұрғыдан зерттеуге, климат пен су ресурстары туралы материалдарды жалпылауға бағытталған аймақтық сипатта болды. Кейінгі зерттеулерде аумақтарды қарқынды экономикалық игеру жағдайында табиғи жүйелердің даму заңдылықтарын анықтауға ғана емес, сонымен қатар мемлекет талап ететін өзекті ғылыми және қолданбалы мәселелерді шешуге аналитикалық және сындарлы назар аударыла бастады. Осылайша, институт өзінің географиялық теориясының дамуы барысында, Қазақстанның табиғи-ресурстық әлеуетін бағалау, табиғи ресурстарды тиімді пайдалану және табиғи ортаны қорғау бағдарламаларын ғылыми негіздеу бойынша іргелі зерттеулер жүргізді.
Маңызды әлеуметтік-экономикалық және экологиялық маңызы бар ірі бағдарламалардың ішінде мыналарды бөліп көрсетуге болады:
– Іле-Балқаш өңірінің су және жер ресурстарын тиімді пайдаланудың салааралық ғылыми-техникалық бағдарламасы.
– Тұрақсызданған Арал өңірін қоршаған ортаны қалпына келтіру және әлеуметтік-экономикалық дамыту жөніндегі халықаралық және республикалық бағдарламалар кешені және т.б.
– су қауіпсіздігі тұжырымдамасын әзірлеу.
Таулы аумақтардың қар көшкіні мен қар көшкіні қаупін бағалау мәселелері бойынша зерттеулердің қорытындысы есептеудің өзіндік әдістері мен Орталық Азия мен Қазақстан тауларының қар көшкіні қаупі карталарының сериясы, сондай-ақ әлемнің қар-мұз ресурстарының атласы үшін, оның ішінде Гималай, Гиндукуш-Қарақорым, Куньлун, Тибет таулы аймағы, Шығыс (Қытай), Тянь-Шань және Алтайлық Моңғол аумақтары бойынша арнайы карталар сериясы болып табылады.
Кешенді салааралық зерттеулердің нәтижесінде Іле-Балқаш алабының су және жер ресурстарын пайдалану мен қорғауды белсендіру, оның ішінде суармалы жерлерді шектеу, Қапшағай су қоймасын қайта құру, Іле өзенінің атырауын су шаруашылығын басқару бойынша кешенді шаралар әзірленді. Бұл ұсыныстарды жүзеге асыру 70-80-жылдары орын алған ерекше республикалық маңызы бар су айдыны – Балқаш көлінің апатты азаюының алдын алуға мүмкіндік берді.
Арал теңізі алабының проблемалары жөніндегі халықаралық және республикалық бағдарламалар шеңберінде зерттеулер нәтижесінде Арал дағдарысының салдарын еңсерудің мемлекетаралық бағдарламасының тұжырымдамалық негіздері Қазақстандық Арал өңірін экологиялық сауықтыру және әлеуметтік-экономикалық оңалту жобаларына, оның ішінде Арал теңізі алабындағы Ұлттық су стратегиясын жетілдіруге ұсыныстар кешені әзірленді. Ұсыныстар Сырдарияның төменгі ағысындағы өзен ағынын қарсы реттеу, дельталық көл жүйелерін қалпына келтіру, қазақстандық Арал маңындағы депрессиялық аудандардың ауылдық қауымдастықтарын сумен жабдықтау жобаларында іске асырылды.
Іле, Ертіс, Арал теңіздерін сумен қамтамасыз ету бойынша бірыңғай әдістеме негізінде ірі алаптық зерттеулер жүргізілді.
«География және су қауіпсіздігі институты» Акционерлік қоғамы құрылған 85 жыл қызметі барысында география ғылымының келесі негізгі бағыттарын халықаралық деңгейге шығарды: гидрология, гляциология, геоморфология, ландшафттану, веб-технологиялар саласындағы жұмыс, сондай-ақ аймақтық, ғылыми-техникалық және аймақтық ірі жобаларды (Арал өңірі, Балқаш маңы, Каспий маңы, Семей өңірі және т.б.) шешуге атсалысты.
Мемлекеттік іргелі зерттеулер бағдарламасы бойынша жұмыстардың кең спектрін орындаумен қатар Институт дәстүрлі түрде қолданбалы сипаттағы шаруашылық келісімшарттық көп бағытты жұмыстардың үлкен көлемін орындайды.
Институттың негізгі қызметі мыналарға бағытталған:
§ Климаттың өзгеруі мен шаруашылық белсенділікті ескере отырып, Қазақстан Республикасының жер үсті суларының ресурстары мен режимін бағалау және болжау, тұрақты дамудың негізі ретінде республиканың су қауіпсіздігін қамтамасыз етудің географиялық негіздерін әзірлеу.
§ Қауіпті табиғи құбылыстардың, табиғи апаттардың және табиғи ортаның экологиялық қауіпті өзгерістерінің қалыптасуы мен таралу заңдылықтарын олардың әлеуметтік-экономикалық салдарын бағалай отырып анықтау.
§ Республиканың табиғи-ресурстық әлеуетін бағалау, табиғатты ұтымды пайдаланудың, қоршаған ортаны қорғаудың, экологиялық тұрақсыздандырылған табиғи-шаруашылық жүйелерді реконструкциялаудың ұлттық және өңірлік бағдарламаларының ақпараттық-талдамалық базасын әзірлеу.
§ Қазіргі заманғы геоақпараттық жүйелер мен IT – технологияларды пайдалана отырып, ұлттық, өңірлік және салалық деңгейдегі географиялық жүйелерді цифрландыру, атласты және Web-картаға түсіру.
Тәуелсіздік жылдарында географиялық салада бірқатар ірі салааралық ғылыми-техникалық бағдарламалар аяқталды.
Су тапшылығының қарқынды өсуі, жаһандық және аймақтық климаттық өзгерістер, қарқынды экономикалық белсенділікпен және трансшекаралық алаптар аймағында халықтың өсуімен бірге мұздықтар аймағының қысқаруы елдер арасындағы әлеуметтік-экономикалық проблемалар мен шиеленістерге әкелуі мүмкін. Қазақстан үшін барлық проблемалар оның трансшекаралық өзендердің төмен бөлігінде орналасқандығымен және ағыс бойынша жоғары орналасқан көршілерден өз аумағына судың келетін толық көлемін бақылай алмайтындығымен күрделене түседі. Осы жағдайларды ескере отырып, Н.Ә. Назарбаевтың тапсырмасы бойынша География институты Қазақстанның су мәселелері бойынша кең ауқымды зерттеулер жүргізіп жатыр. Қауіпсіздік Кеңесінің ұсынысы бойынша «Антропогендік және климаттық өзгерістер жағдайында Қазақстанның табиғи суларының ресурстарын және пайдалану болжамын бағалау» бағдарламасы ұсынылды.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 23 қыркүйектегі № 944 қаулысын орындау мақсатында География институты Көксарай контррегуляторын салу жобасының техникалық-экономикалық негіздемесіне тәуелсіз сараптама жүргізді. Арал теңізі бассейнінің қазақстандық бөлігіндегі Сырдария өзенінің ағынын контррегуляторын реттеудің гидроэкологиялық негіздемесі Көксарай су қоймасын салу жобасында іске асырылды;
Мемлекет басшысының қатысуымен өткен Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің отырысында (2012 жылғы 6 наурыздағы хаттама) «Антропогендік және климаттық өзгерістер жағдайында Қазақстанның табиғи суларының ресурстарын бағалау және пайдалану болжамы» ғылыми-техникалық бағдарламаны іске асыру қорытындылары тыңдалып, бекітілді. Хаттамалық шешімді орындау мақсатында География институты: Қазақстанда және бүкіл посткеңестік кеңістікте алғаш рет мүдделі ұйымдардың сұранысына сәйкес су ресурстарын болжау, жоспарлау, жобалау және пайдалануды басқаруға арналған 30 томдық «Қазақстанның су ресурстары: бағалау, болжау, басқару» монографиясы шығарылды және берілді;
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен ЮНЕСКО арасындағы Қазақстанда ЮНЕСКО аясында Орталық Азия өңірлік гляциологиялық орталығын құру туралы қол қойылған және ратификацияланған келісімнің техникалық-экономикалық негіздемесі мен жобасы әзірленді. Мұндай орталық әлемде алғаш рет құрылуда. Аталған Келісімге сәйкес Аймақтық гляциологиялық орталық География институтының жанынан құрылды, бұл қазақстандық гляциологиялық мектептің беделін мойындаудың айғағы болып табылады.
Су қауіпсіздігі жөніндегі География институтының зерттеулерін одан әрі дамыту Қазақстан Республикасының орнықты дамуының геосаяси, су шаруашылығы, әлеуметтік-экономикалық және экологиялық аспектілерін ғылыми қамтамасыз етумен байланысты. Институттың негізгі зерттеу бағыты су ресурстарының күтілетін климаттық өзгерістері және шектес мемлекеттердің аумақтарынан трансшекаралық ағынға шаруашылық әсер ету жағдайында республика өңірлерінің халқын, өндірісін, табиғатын тұрақты сумен қамтамасыз ету жөніндегі стратегиялық іс-шараларды негіздеу болып табылады.
Гидрологиялық (гидрографиялық, гидрохимиялық) зерттеулердің нәтижелері бойынша Қазақстанның 8 су шаруашылығы бассейні бойынша өзендердің паспорттары әзірленіп, толтырылды.
Шағын көлдерді сәйкестендіру (айна ауданы 1-ден 10 км2-ге дейін), Балқаш-Алакөл, Ертіс, Есіл және Нұра-Сарысу су шаруашылығы бассейндерінің шағын көлдерінің сипаттамасын жасай отырып, көл қорын жіктеу және типтеу жүргізілді.
Халықаралық су құқығы қағидаттарының негізінде институт Қазақстанның мүдделерін, оның географиялық орналасуын, экологиялық және әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктерін ескеретін трансшекаралық бассейндерде Мемлекетаралық су бөлу әдістемесін әзірледі. Атап айтқанда, трансшекаралық бассейндердегі су шаруашылығы қызметін шектеу ретінде су ресурстары жүйелерінің регенерациялық қасиеттері мен орта қалыптастырушы функцияларын сақтаудың басымдығы қағидаттары ұсынылды. Институттың іргелі және қолданбалы зерттеулерінің нәтижелері Қытай Халық Республикасымен және Ресей Федерациясымен мемлекетаралық су бөлу жөніндегі келіссөздер процесінде қолданылды.
Ұлттық қауіпсіздік контекстінде Қазақстан Республикасының табиғи-шаруашылық жүйелерін тұрақты сумен қамтамасыз ету саласындағы ғылыми жұмыстар циклі үшін: авторлар ұжымы 2019 жылы ҚР Президентінің 06.12.2019 ж. № 210 Жарлығымен Әл-Фараби атындағы ғылым және техника саласындағы ҚР Мемлекеттік сыйлығына ие болды.
Географиялық ҒЗЖ саласында тіршілік қауіпсіздігі, шөлейттену және жердің тозуы бойынша үлкен сұранысқа ие зерттеулер орындалды (шөлейттенуге қарсы күрес схемасы әзірленді), Азық-түлік қауіпсіздігінде орасан зор рөл атқаратын Қазақстан үшін маңызды зерттеулер орындалды.
Тәуелсіздік алғаннан кейін "Қазақстан Республикасының Ұлттық атласын" құру проблемасы пайда болды, ол әлемде белгілі бір мемлекеттік білім берудің егемендігін көрсететін жалғыз көрнекі құрал ретінде қабылданады. Мұндай Атлас еліміздің жоғары басшылығының тапсырмасы бойынша 2010 жылы құрылды, ол салалық "Қазақстан Республикасының Табиғи және техногендік қауіптері мен төтенше жағдайлар тәуекелдерінің Атласымен" және өңірлік "Маңғыстау облысының Атласымен" бірлесіп 2013 жылы Қазақстан Республикасының Ғылым және техника саласындағы мемлекеттік сыйлығына ие болды. Атырау облысының атласы мен интерактивті атлас карталары 2014 жылы құрылған. Қазіргі уақытта Қазақстанның көлдер атласы әзірленуде.
"Қазақстан Республикасының атласты картографиялау саласындағы ғылыми жұмыстар циклі" үшін авторлар ұжымы 2013 жылы Ғылым және техника саласындағы ҚР Мемлекеттік сыйлығына ие болды.
3.6. Ынтымақтастық:
- халықаралық ынтымақтастық
"География және су қауіпсіздігі" АҚ үлкен халықаралық беделге және ауқымды халықаралық байланыстарға ие. Халықаралық және республикалық форумдарда әзірлемелер жоғары бағаланды. Шетелдік мамандар зерттеу әдістемесі мен әдістеріне және олардың нәтижелеріне ғылыми қызығушылық танытады. Ғылыми зерттеулердің әлемдік деңгейі алыс шетелдегі компаниялармен және мекемелермен бағдарламалар мен жобалар бойынша бірлескен жұмыстармен расталады. 1992 жылдан бастап. Институт БҰҰДБ, ЮНЕСКО, НАТО, Маккартур қорының, Еуропалық Одақтың түрлі қорларының (ИНТАС, Коперникус және т.б.) қаражаты есебінен орындалатын халықаралық жобаларды орындауға қатысты. 2001 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін 45 шетелдік грант орындалды. 2022 жылы "География және су қауіпсіздігі" АҚ БҰҰДБ, бейімдеу қоры-ЮНЕСКО-мен 3 халықаралық жобаға, Еуропалық Одақтың ERASMUS бағдарламасына қол қойып, ұзартты және Потсдам климаттың әсерін зерттеу институтымен өзара түсіністік туралы Меморандумға қол қойды (19.05.2022 ж.)
| Грант берген халықаралық ұйымның атауы | Жобаның атауы | Жоба жүргізілу мерзімі | ||
| Ағылшын тілінде | Қазақ тілінде | Басы | Аяғы | |
| SCWAI | 1.: Solutions to secure clean water in the glacier-fed catchments of Central Asia – what happens after the ice? | Орталық Азияның мұздық қоректену бассейндерінде таза сумен қамтамасыз ету шешімдері-мұздықтар жойылғаннан кейін не болады? | Dec 2018 | Nov 2020 Пролонгация 31.07.2021 дейін |
| ПРООН | “Development of zoning schemes and landscape planning for sustainable management of key biodiversity zones in 7 pilot districts of Almaty region" | "Алматы облысының 7 пилоттық аудандарында биоәртүрліліктің негізгі аймақтарын тұрақты басқару үшін аймақтарға бөлу және ландшафттық жоспарлау схемаларын әзірлеу жөніндегі қызметтер" | 15.10.2020 | 31.10.2021 Пролонгация 15.02.2022 дейін |
| «Research England» фонды | "Қиын кезеңдерді еңсеру: Орталық Азиядағы сел ағындарына дайындықты арттыру және осалдығын төмендету" | 15.12.2021 | 31.03.2022 | |
| ERASMUS Еуропалық Одақ Бағдарламасы | Келісім-шарт № 619011-EPP-1-2020-1-KZ-EPPKA2-CBHE-JP | Жағалаудағы экожүйелерді климаттың өзгеруіне бейімдеу үшін жаңа геокеңістіктік инженерия курстары / GEOKLIK | 15.01.2021 | 14.01.2024 |
| ЮНЕСКО бейімделу қоры | "Reducing vulnerabilities of populations in the Central Asia region from glacier lake outburst floods (GLOFs) in a changing climate | Климаттың өзгеруі жағдайында мұздық көлдердің жарылуынан Орталық Азия өңіріндегі халықтың осалдығын төмендету (GLOFCA) | 01.04.2022 | 24.06.2022 |
- ЖОО-мен (кадрлар даярлау, ғалымдарды тарту, бірлескен жобалар)
1 адам әл-Фараби атындағы ҚазҰУ кеңесінің мүшесі
Институттың 15 қызметкері 2022 жылы оқытушылық қызметке тартылды.
- Кадрларды даярлау (институттағы кадр саясатының соңғы 4 жылдағы сандық нәтижелері):
PhD докторантурада оқиды
| 2019 | 2020 | 2021 | 2022 г. | |
| PhD докторанттар | 11 | 10 | 9 | 6 |
- - кәсіпорындармен және бизнес құрылымдармен (меморандумдар, келісімдер, шарттар, бірлескен жобалар)
4-БӨЛІМ. МАҚСАТЫ, МІНДЕТТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРҒА ЖЕТУ ЖОЛДАРЫ
"География және су қауіпсіздігі институты" акционерлік қоғамын дамытудың мақсаты мен міндеттері Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі ұлттық даму жоспарының, "Ғылым", "Білімді Ұлт" бөлімдерінің Ұлттық жобасының, "Цифрландыру, ғылым және инновациялар есебінен технологиялық серпіліс" ұлттық жобасының, жоғары білім беруді дамыту тұжырымдамасының басымдықтарына сәйкес әзірленіп, іске асырылатын болады Қазақстан Республикасында 2023-2029 жылдарға арналған ғылымдар және басқа да бағдарламалық құжаттар.
Мақсаты: Қазақстан Республикасының орнықты даму проблемаларын шешу үшін теориялық және эксперименттік, іргелі және қолданбалы зерттеулерді біріктіретін кешенді ғылыми-техникалық бағдарламаларды әзірлеу негізінде табиғат пайдалану және су қауіпсіздігі саласында мемлекет талап ететін пәнаралық зерттеулер жүргізу.
1-міндет. Шаруашылық қызмет климатының өзгеруін ескере отырып, су қауіптерін сәйкестендіру және бағалау және ресурстардың болжамы негізінде ҚР Ұлттық қауіпсіздігі контекстінде су қауіпсіздігін қамтамасыз етудің географиялық негіздерін әзірлеу.
Трансшекаралық бассейндерде байқалатын климат пен судың шаруашылық көлемінің тұтынылуына байланысты су тапшылығы проблемасын тұрақты шешу жөніндегі Қазақстанның Даму стратегиясы халықты және экономика салаларын кепілді сумен қамтамасыз ету мүмкіндігін таяу перспективаға және 2030 жылға дейін іздестіруді көздейді.
ҚР Президентінің 2021 және 2022 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауларына сәйкес институттың алдағы жылдарға арналған ғылыми-ұйымдастырушылық қызметі Қазақстанның ең проблемалы су объектісінің бірі Жайық-Каспий трансшекаралық бассейні деңгейінде егжей-тегжейлі пәнаралық, көпфункционалды зерттеулер жүргізуге бағытталатын болады (ҚР Президентінің институтқа 2020 жылғы 19 қарашадағы тікелей тапсырмасы). Институт жүргізген ретроспективті, перспективалық талдау Батыс Қазақстанның барлық өзендері бойынша ағынның соңғы жылдары қысқару үрдісі бар екенін көрсетеді. Жайық өзені өңірінің басты су артериясы таяз және ластанады. Өңірде су ресурстарының тапшылығы: ресурстардың апатты төмендеуіне; Жайылманың сулануының қысқаруына; шаруашылық-ауыз су және ауыл шаруашылығы мақсатындағы суды пайдаланудың жетіспеушілігіне; Жайық, Жем, Сағыз өзендері бассейні аумағының шөлейттену процестерінің дамуының қарқындылығына; құрғақшылық пен аяздың қайталануы мен қарқындылығының артуына әкеп соғады.
Бұл процестердің дамуының салдары аймақтың тұрақты әлеуметтік-экономикалық және экологиялық қауіпсіз даму қаупі болып табылады. Жайық өзенінің трансшекаралық су ағыны бойынша Ресей Федерациясына терең тәуелділікті және су жөніндегі міндеттерді іске асырудың Климаттық шартты өзгерістерін ескере отырып: жергілікті, трансшекаралық өзендер ағынының жыл сайынғы өзгергіштігінің Климаттық құрамдас бөліктерін және олардың болжамын анықтай отырып, өңірлік климаттың (жауын-шашын, температура және т. б.) өзендер ағынына әсерін бағалау, Су ресурстары сапасының өзгеру үрдісін анықтау негізінде жүзеге асырылатын болады; экономика салалары мен халықтың су ресурстарын пайдалануын бағалау; Су ресурстарын тиімді пайдаланудың экономикалық тетіктерін экономикалық бағалау және айқындау; трансшекаралық Жайық-Касписей бассейнінің су қауіпсіздігі проблемаларын ақпараттық қолдау және зерттеулерді визуализациялау үшін цифрлық платформа құру (Қазақстан бөлігі); климаттық және антропогендік-шартты өзгерістердің әсерінен Жайық-Каспий су шаруашылығы бассейні шегінде су ағынының 25% және 50% қысқаруы жағдайында халықты және экономика салаларын тұрақты сумен қамтамасыз етудің перспективалық сценарийлерін негіздей отырып, өңірді сумен қамтамасыз етуді цифрлық динамикалық-стохастикалық модельдеу. Қазақстанның 8 бассейнінің 7-і трансшекаралық болып табылатындықтан, су бойынша жекелеген зерттеулер Қазақстан Республикасы мен шектес елдер (Ресей Федерациясы) арасындағы су бөлу жөніндегі мемлекетаралық келісімдердің ақпараттық-талдамалық, әдістемелік негіздемесімен трансшекаралық сулар бойынша ҚР-ның шектес елдермен Мемлекетаралық су қатынастарын жетілдірумен байланысты болады. Осы зерттеулермен қатар Қазақстан көлдері атласын құра отырып, өзендер мен көл су айдындары суларының су-ресурстық әлеуетін және сапасын бағалау болжанады.
Өрт-химиялық станцияның тұрақты дамуы контекстіндегі институттың барлық зерттеулері қазіргі нарықтық жағдайларға байланысты мәселенің сценарийлік шешімін алуға бағытталған.
2-міндет. Табиғатты ұтымды пайдаланудың және қауіпті табиғи апаттардан тіршілік әрекетінің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің ұлттық және өңірлік бағдарламаларының Ғылыми-әдістемелік, ақпараттық-талдамалық базасын құру, модельдеудің цифрлық, геоақпараттық жүйелерін әзірлеу және енгізу және атласты және тақырыптық карталар жасау.
Зерттеулер климаттың өзгеруінің қазіргі заманғы үрдістері мен аумақты қарқынды шаруашылық игеру жағдайында республиканың табиғи-ресурстық әлеуетін ұтымды пайдаланудың ұлттық және өңірлік бағдарламаларының тұжырымдамалық базалық негіздерін әзірлеуге бағдарланатын болады. Осыған байланысты алдағы жылдары табиғатты ұтымды пайдалану бөлігіндегі қызметтің басты басым бағыты табиғи-шаруашылық жүйелерді адаптивті басқарудың ғылыми-қолданбалы негіздерін әзірлеу болады.
Бұл зерттеулер геоақпараттық әдістерді, геоморфологиялық морфометрия рельефін цифрлық модельдеуді, картометрия мен геостатистиканы, динамикалық сипаттамалардың сандық көрсеткіштерін, қарқынды ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерде шөлейттену процестерінің даму қарқыны мен ауқымын кеңінен қолданумен толықтырылатын болады.
Аталған міндет бөлінісінде республика аумағының табиғи-ресурстық әлеуетін белсенді игеру жағдайында экологиялық туризмді дамыту үшін үлкен әлеуетті білдіретін, сондай-ақ туристік-рекреациялық карталар мен туристік маршруттар жасай отырып, бірегей табиғи, археологиялық, сәулет және рухани объектілерді бағалау және аймақтарға бөлу жөніндегі табиғат қорғалатын аумақтарда ғылыми-зерттеу жұмыстарын орындау болып табылады.
Бұл тұрғыда: табиғи, мәдени-тарихи және әлеуметтік-экономикалық ресурстардың туристік әлеуетін бағалау, картаға түсіру және жобалау әдістерін әзірлеу; туристік объектілер мен аумақтардың ақпараттық базасымен WEB-тізілім құру; ГАЖ - технологиялардың көмегімен ұлттық туристік атлас құру; аймақтардағы табиғи және табиғи-антропогендік кешендердің экологиялық жай-күйіне мониторинг жүргізу маңызды мәнге ие болады демалыс және туризм инфрақұрылымын дамыту; демалыс және туризм инфрақұрылымын дамыту аймақтарында рұқсат етілген рекреациялық жүктемелерді айқындау.
Қазақстандағы қауіпті табиғи процестерді ғылыми зерттеу әлемдік үрдістерге сәйкес дамуда. Біздің еліміздің зерттеулері әлемде белгілі, сел құбылыстары мен көшкіндер бойынша жұмыстардың нәтижелері тәжірибеге кеңінен енгізілді. Нақты серпінді жобаларды іске асыра отырып, табиғи қауіптерді зерттеу табиғаттың табиғи құбылыстарының әсерінен қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы қорғау іс-шараларын жетілдіруге бағытталатын болады. "Ұлттық ситуациялық тәуекелдерді талдауды" және "Табиғи сипаттағы төтенше жағдайларға дайындық жоспарын"құрудың ғылыми негізі болып табылатын табиғи қауіптер мен тәуекелдерді бағалау және картаға түсіру жұмыстары өте маңызды.
Осыған байланысты тіршілік қауіпсіздігіне қол жеткізудің перспективалық жолдарының бірі құбылыстың пайда болуын бағалау блогы, құбылыстың әсер ету қаупі және тұтастай алғанда құбылыстың теріс салдарларының қаупін интегралды бағалау негізінде табиғи және техногендік тәуекелдерді басқару болып табылады. Тәуекелдерді ауқымды егжей-тегжейлі бағалау әдістерін әзірлеуге күш-жігерді шоғырландыру қажет.
3-міндет. "География және су қауіпсіздігі институты" АҚ кадрлық әлеуетін дамыту және жоғары білікті мамандарды тарту.
Кадрлық әлеуетті арттыру:
- даму бағдарламасына сәйкес көрсетілетін қызметтер нарығында экономиканың талап етілетін бағыттары бойынша жоғары білікті мамандарды даярлау;
- жақын және алыс шетелдерде мамандардың тағылымдамасы.
Стратегиялық жоспарды іске асыру үшін "География және су қауіпсіздігі институты"АҚ ғылыми-техникалық, қаржылық және ақпараттық ресурстары барынша толық пайдаланылатын болады.
Негізгі көрсеткіштер мен күтілетін нәтижелерге қол жеткізу елдің жаһандық бәсекеге қабілеттілік индексінің төмендегідей индикаторларының жақсаруына ықпал етеді: «Әзірленген ғылыми-техникалық бағдарламалар саны», «Іске асыруға қабылданған ғылыми-техникалық бағдарламалар мен жобалар саны», «Өткізілген ғылыми конференциялар мен семинарлар саны», «Жасалған консорциумдық келісімдер мен меморандумдар саны», «Халықаралық басылымдарда жарияланған ғылыми еңбектер саны», «Дайындалған монографиялар, оқулықтар мен оқу құралдары саны». Сонымен қатар, бұл көрсеткіштер инновациялық экономиканы қалыптастыруға сәйкес келетін кадрлық әлеуетті дамыту индикаторларының да жақсаруына әсер етеді, соның ішінде: «Білім беру процесіне тартылған ғалымдар саны», «Ғылыми зерттеулер мен әзірлемелермен айналысатын 39 жасқа дейінгі зерттеушілердің жалпы санға шаққандағы үлесі», «Ғылыми-зерттеу жұмыстарына (ҒЗЖ) тартылған студенттер, магистранттар және докторанттар саны», «Біліктілігін арттырған, соның ішінде шетелдік технологияларды қолдану, жобаларды басқару негіздері бойынша оқытудан өткен ғалымдар мен инженерлік-техникалық қызметкерлер саны».
5-БӨЛІМ. БАҒДАРЛАМАНЫ ІСКЕ АСЫРУДАН КҮТІЛЕТІН НӘТИЖЕЛЕР
Қойылған міндеттерді шешу келесі күтілетін нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді:
ҒЫЛЫМИ ПЕРСПЕКТИВА
Институттың барлық ғылыми бағыттары бойынша іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулерді жоғары сапалы деңгейде жүргізу.
Су мәселесі бойынша.
Барлық трансшекаралық су шаруашылық бассейндері деңгейінде су қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған ғылыми-қолданбалы жұмыстарды орындау (2023-2025 жылдарға арналған «Қазақстан Республикасының трансшекаралық Жайық-Каспий бассейніндегі су қауіпсіздігі: тұрақты сумен қамтамасыз ету стратегиясы» бағдарламасына өтінім дайындалды). 2023 жылы 4 шаруашылық келісімшарттық жұмысты орындау (жаңа және жалғасып жатқан жобалар) жоспарлануда.
Қауіпті табиғи үдерістер бойынша.
Сел, көшкін, қар көшкіні және су тасқыны қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында тәуекелдерді басқару саласында ғылыми-қолданбалы зерттеулер жүргізу қажет («Қазақстан Республикасының таулы аймақтарында сел, көшкін және қар көшкіні қауіпсіздігін қамтамасыз етудің ғылыми-қолданбалы негіздемесі» бағдарламасына өтінім дайындалды, сондай-ақ 2023-2025 жылдарға арналған «Мореналық көлдерді аэрофототүсірілім арқылы цифрлық модельдеу және зияткерлік деректер талдауы негізінде Іле Алатау аумағындағы су тасқыны және сел қаупін болжау» бағдарламасына қатысу жоспарлануда). 2023 жылы бір гранттық жобаны орындау көзделуде.
Өңірлердің тұрақты дамуын қамтамасыз ету бойынша кешенді зерттеулер.
Батыс Қазақстан өңірінде (Маңғыстау, Атырау, Батыс Қазақстан және Ақтөбе облыстарында) кешенді зерттеулер жүргізудің өзектілігі жасыл өсім тұжырымдамасы аясында оның тұрақты дамуын қамтамасыз ету қажеттілігімен байланысты. Бұл өңір көмірсутек шикізатын өндіру және қайта өңдеу бойынша негізгі орталық болып табылады және Қазақстан Республикасына өндірілетін мұнай мен газдың 98%-дан астамын береді. Өңірдегі қалыптасқан әлеуметтік, экономикалық және экологиялық жағдай қазіргі мәселелерді шешу және Қазақстан Республикасының тұрақты дамуы мен БҰҰ Бас Ассамблеясы 2015 жылы бекіткен Тұрақты даму мақсаттарын (ТДМ) орындау үшін шұғыл шаралар қабылдауды және іс-қимыл жоспарларын әзірлеуді талап етеді. Осыған байланысты, 2023-2025 жылдарға арналған «Каспий: Батыс Қазақстан өңірінің тұрақты дамуын қамтамасыз ету бойынша кешенді зерттеулер» атты бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру аясында ғылыми-техникалық бағдарламаға конкурсқа өтінім дайындалды.
Цифрландыру және ГАЖ-картографиялау
Жайық-Каспий және Қазақстан Республикасының басқа да су шаруашылық бассейндері бойынша цифрлық геопорталдарды құру қажет.
ДАМУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
География және су қауіпсіздігі саласындағы зерттеулерді табысты жалғастыру үшін біз келесі мәселелерді шешуіміз қажет:
Институт базасында «Жобалау орталығын» құру (дербес заңды ұйым ретінде).
Қазіргі уақытта жұмыс істеп тұрған 5 стационарға қосымша 2 жаңа жыл бойы жұмыс істейтін стационар ашу:
а)Көл-экологиялық стационар (Алакөл көлі);
б) Гидро-экологиялық стационар (Іле өзенінің аңғары, Қапшағай су қоймасынан 37 км төмен).
География және су қауіпсіздігі институтын заманауи аспаптар мен жабдықтармен қамтамасыз ету. Жоспарланған сатып алулар: жоғары дәлдікті GPS қабылдағышы; GS07 ровері; ұшқышсыз гидрографиялық кешен; жылжымалы вагон-үй; серверлік жабдықтар; экспедициялық автокөліктер (пикаптар); жылжымалы гидрохимиялық және экотоксикологиялық зертхана және т.б. (Қосымша 1).
6-БӨЛІМ. ҚАЖЕТТІ ҚАРЖЫЛЫҚ РЕСУРСТАР
«География және су қауіпсіздігі институтын» 2023-2029 жылдары қаржыландыру көлемі – 3 250 000 мың теңгені құрайды, оның ішінде:
мемлекеттік тапсырыс шеңберіндегі бюджет қаражаты – 2 850 000 мың теңге;
коммерциялық жобалар мен шаруашылық келісімшарттар (бюджеттік және бюджеттен тыс қаражат) – 400 000 мың теңге.
2023-2029 жылдарға арналған қаржыландыру көлемі:
2023 жылы – 400 000,0 мың теңге, оның ішінде:
мемлекеттік тапсырыс – 360 000,0 мың теңге;
коммерциялық жобалар мен шаруашылық келісімшарттар – 40 000,0 мың теңге.
- жылы – 400 000,0 мың теңге, оның ішінде:
мемлекеттік тапсырыс – 360 000,0 мың теңге;
коммерциялық жобалар мен шаруашылық келісімшарттар – 40 000,0 мың теңге.
2025 жылы – 450 000,0 мың теңге, оның ішінде:
мемлекеттік тапсырыс – 400 000,0 мың теңге;
коммерциялық жобалар мен шаруашылық келісімшарттар – 50 000,0 мың теңге.
2026 жылы – 450 000,0 мың теңге, оның ішінде:
мемлекеттік тапсырыс – 400 000,0 мың теңге;
коммерциялық жобалар мен шаруашылық келісімшарттар – 50 000,0 мың теңге.
- жылы – 500 000,0 мың теңге, оның ішінде:
мемлекеттік тапсырыс – 430 000,0 мың теңге;
коммерциялық жобалар мен шаруашылық келісімшарттар – 70 000,0 мың теңге.
- жылы – 500 000,0 мың теңге, оның ішінде:
мемлекеттік тапсырыс – 430 000,0 мың теңге;
коммерциялық жобалар мен шаруашылық келісімшарттар – 70 000,0 мың теңге.
- жылы – 550 000,0 мың теңге, оның ішінде:
мемлекеттік тапсырыс – 470 000,0 мың теңге;
коммерциялық жобалар мен шаруашылық келісімшарттар – 80 000,0 мың теңге.
Республикалық және жергілікті бюджеттен қосымша қаражат талап етілмейді.
Даму бағдарламасын қаржыландыру көлемі алдағы кезеңдерге арналған республикалық бюджетті қалыптастыру және оны тиісті кезеңге нақтылау барысында анықталады.
ИНСТИТУТТЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
Міндеттер:
- Институттың жиынтық кірісін ұлғайту;
- Мемлекеттік және мемлекеттік емес көздерден мақсатты және гранттық қаржыландыру тарту;
- Институттың негізгі ғылыми бағыттары бойынша жұмыстарды орындау/қызметтер көрсету үшін мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдардың конкурстарына қатысу арқылы ғылыми зерттеулерге қаржы тарту;
- Институттың негізгі ғылыми бағыттары бойынша әртүрлі ұйымдармен бірлесіп жүргізілетін зерттеулер аясында шетелдік қаржы көздерінен кіріс алу;
- Институттың қаржы-шаруашылық қызметінің айқындылығын Қазақстан Республикасының заңнамалық және нормативтік-құқықтық актілеріне сәйкес қамтамасыз ету;
- Институттың қаржы-шаруашылық қызметінің залалсыздығын қамтамасыз ету.
1 Қосымша
Мақсатты көрсеткіштер
"География және су қауіпсіздігі институты" АҚ-ның 2023-2029 жылдарға арналған даму бағдарламасы
| № п/п | Мақсатты көрсеткіштер | Өлшем бірліктері | Жоспарлы кезеңде | ||||||
| 2023 жыл | 2024 жыл | 2025 жыл | 2026 жыл | 2027 жыл | 2028 жыл | 2029 жыл | |||
| 1 және 2-ші міндеттер адами және әлеуметтік потенцмалды дамытуға үлес қосу мақсатында өзекті зерттеу бағыттарын қалыптастыруға бағытталған | |||||||||
| Әзірленген ғылыми-техникалық бағдарламалардың саны | Дана | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | |
| Іске асырылуға қабылданған ғылыми-техникалық бағдарламалар мен жобалардың саны | Дана | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | |
| Дайындалған монографиялар, оқулықтар және оқу құралдарының саны | Дана | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | |
| Жарық көретін журналдар саны | Дана | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | |
| Кітапхана қорын жаңа өзекті басылымдармен және әдебиеттермен толықтыру | Дана | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | |
| Өткізілген ғылыми конференциялар мен семинарлар саны | Дана | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | |
| Жасалған консорциялық келісімдер мен меморандумдар саны | Дана | 1 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | |
| Халықаралық басылымдарда жарық көрген ғылыми жарияланымдар саны | % | 8 | 9 | 9 | 10 | 10 | 12 | 12 | |
| 3-ші міндет. Елдің инновациялық экономикасын қалыптастыруға сәйкес кадрлық әлеуетті дамыту | |||||||||
| Ғылыми-зерттеу жұмыстарына тартылған студенттер, магистранттар және докторанттар саны | Адам | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | 6 | |
| Білім беру процесіне қатысатын ғалымдар саны | Адам | 7 | 8 | 9 | 10 | 10 | 11 | 11 | |
| 39 жасқа дейінгі ғылыми зерттеулер мен әзірлемелер жүргізетін зерттеуші мамандардың жалпы санға шаққандағы үлесі | % | 35.1 | 35.1 | 35.2 | 35.2 | 35,3 | 35,4 | 35,5 | |
| Біліктілігін арттырған ғалымдар мен инженерлік-техникалық қызметкерлер саны, соның ішінде шетелдік технологияларды пайдалану және жобаларды басқару негіздері бойынша оқытудан өткендер | Адам | 5 | 6 | 6 | 7 | 7 | 7 | 7 |