ГЕОГРАФИЯ ЖӘНЕ СУ ҚАУІПСІЗДІГІ ИНСТИТУТЫ АҚ
Орталық Азия аймақтық
ЮНЕСКО қамқорлығындағы гляциологиялық орталық
Даму стратегиясы
Алматы 2020
Гляциология-табиғи мұз туралы ғылым
Оның мүдделері саласында атмосферада, гидросферада, жер бетінде және мұздатылған топырақтарда және табиғи процестер мен құбылыстарда мұздың көрінуінің барлық түрлері:
- Қар жамылғысы, мұздықтар, су бетіндегі мұздар, мұз, мұздық көлдер;
- Жер асты мұздары (көмбе мұздықтар, маусымдық және көп жылдық мұздық тұқымдары мен тас мұздықтары);
- Гляциалды қауіпті апатты құбылыстар - мұздық сулар, қар көшкіндер, мұздың көшкіндер мен мұздықтардың кенеттен қозғалуы және т. б.
Орталықты құрудың орындылығы
мынаған байланысты:
- мұздықтар - климаттық өзгерістердің ең жарқын көрсеткіштерінің бірі;
- еріген қар мен мұздық сулар Орталық Азиядағы жаңартылатын су ресурстарының кемінде 80% - ын құрайды;
- аймақта қалыптасқан суармалы егіншілік жүйесі еріген мұздық ағуымен байланысты, олардың вегетациялық кезеңде өзендердің жиынтық ағыныңдағы үлесі 30-40%-ға дейін құрайды;
- қардың, мұздықтардың және жер асты мұздарының болжамды өзгерістерін, олардың аймақтық су ресурстарын қалыптастырудағы рөлін бақылау мен бағалаудың заманауи жүйесі аймақ елдерінің су қауіпсіздігін қамтамасыз ету міндеттеріне жауап бермейді және аймақтық деңгейде өзара іс-қимылды шоғырландыруды талап етеді.
Миссиясы
- Су, азық-түлік және экологиялық қауіпсіздік тұрғысында климаттың өзгеруіне бейімделу стратегиясы аясында Орталық Азиядағы өзендердің ағуы қалыптасу аймағындағы нивальды-мұздық жүйелер мен қауіпті табиғи құбылыстардың проблемалары бойынша зерттеу бағдарламаларын / жобаларын әзірлеу және іске асыру;
- ҒЗЖ орталығының басым бағыттары бойынша зерттеулерді орындау үшін аймақ елдерінің ұлттық зерттеу топтарының желісін құру;
-Қатысушы елдердің жас мамандары үшін аталған мәселелер бойынша оқыту семинарлары мен тренингтерін ұйымдастыру және өткізу;
- Орталық қызметінің негізгі бағыттары бойынша халықаралық ынтымақтастықты дамыту және көтермелеу.
Орталықтың мақсаты
- климаттың өзгеруі жағдайында ағын мен су ресурстарының қазіргі және болжамды өзгерістерін бағалау мәселелерін шешудің негізі ретінде мұздықтар мен криосфераның басқа компоненттерін мониторингілеу бойынша ғалымдардың күш-жігерін біріктіру;
-қашықтықтан зондылау деректерін және заманаүй ГАЖ-технологияларын пайдалана отырып, ағынды қалыптастыру аймағындағы табиғи процестердің динамикасын зерттеу үшін полигон ретінде тестілік тау-мұздық алаптар желісін дамытуға ықпал ету;
- аймақтық және халықаралық деңгейде барынша үйлестірілген және ЮНЕСКО-ның Үкіметаралық гидрологиялық бағдарламасының мақсаттарына жауап беретін орталықтың ҒЗЖ басым бағыттары бойынша өңірлік зерттеу бағдарламаларын дамытуға ықпал ету;
Қызметтері мен міндеттері
(а) Мұздықтардың қалыптасу аймағындағы нивальды-мұздық жүйелер динамикасын және мұздыққа байланған табиғи процестерді, қауіпті және қолайсыз құбылыстарды зерттеу (мұздық тасқыны және сел, көшкін, термокарст және т.б.);
(b) нивальді-гляциалды жүйелер жай-күйінің қазіргі және болжамды өзгерістерін, олардың ағыс пен өңірлік су ресурстарына әсерін бағалау;
(с) су және жер ресурстарын басқару жүйелерін жетілдіру және ағынды қалыптастыру аймағының криосферасы өзгеруінің ықтимал салдарларына бейімделу шараларын жетілдіру мақсатында орталықтың зерттеу нәтижелері туралы ғылыми-техникалық ақпаратты дайындау және тарату;
(d) аймақта ЮНЕСКО ҮГБ-ның нысаналы міндеттерін шешу үшін қажетті оқыту, институционалдық және кадрлық әлеуетті құру саласындағы тиімді қызметті, сондай-ақ халықтың хабардар болу деңгейін арттыру жөніндегі қызметті жүзеге асыру;
(e) ғылыми-зерттеу тақырыптары бойынша халықаралық конференциялар, тренингтер мен практикалық семинарлар ұйымдастыру;
(f) орталықтың міндеттерін орындау мүддесінде ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласындағы тиімді бағдарламаны әзірлеу.
Қызметтің стратегиялық бағыттары
- ОААГО қызметінің негізгі стратегиялық бағыты - Орталық Азия аймағы елдерінің су, азық-түлік және экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету, тұрғысынан ағынды қалыптастыру аймағының нивальдыөмұздық жүйелеріндегі қазіргі және болжамды өзгерістерді, олардың халыққа, экономика салаларына тигізетін зардаптарын бағалаудың ғылыми-әдістемелік және талдамалық базасын дамыту.
- Мақсаты: Орталық Азия аймағы елдерінің су, азық-түлік және экологиялық қауіпсіздігі мәселелерін шешу тұрғысынан ағынды қалыптастыру аймағының нивальді-гляциалды жүйелерінің (қар жамылғысы, мұздықтар, жер асты мұздары) және оның өзен ағысындағы көріністерінің қазіргі және болжамды динамикасын бағалау үшін ғылыми, әдістемелік және талдамалық базасын құру.
- Орталық Азия аймағындағы өзендерінің ағысын қалыптасу аймағының криосфера құрамбөліктерінің климатқа байланысты өзгеріруіне мониторинг жүргізу;
- Аймақтық су ресурстарының қалыптасу аймағындағы қардылығының қазіргі және болжамды серпінін бағалау;
- Памир, Гиссар-Алай, Тянь-Шань, Алтай мұздық жүйелерінің қазіргі және болжамды өзгерістерін бағалау;
- Еріген қар мен мұздық сулардың ағынды және аймақтық су ресурстарын қалыптастырудағы рөлін бағалау;
- Климаттың өзгеруі жағдайында өзен ағынына жер асты мұздарының еріген суларының үлесін бағалау.
- Ағынның пайда болу аймағындағы қалыптастыру криосфераның қазіргі және болжамды серпінін және олардың аймақ елдерінің экономикасы, су, азық-түлік және экологиялық қауіпсіздігі үшін ықтимал салдарларын бағалау;
- Аймақтың тауларында (Памир, Гиссаро-Алай, Тянь-Шань, Алтай) мұздық табиғи құбылыстардың қалыптасуы мен таралу заңдылықтарын бағалау және олардың тәуекелін бағалау, жұмсарту бойынша ұсынымдар әзірлеу;
- Таулы аймақтардың ресурстарын рекреациялық және экономикалық дамыту жобаларын ғылыми қолдау;
- Орталықтың басым бағыттары бойынша зерттеу топтарының желісін құру.
Ағымдағы жағдайы:
Мықты жақтары
- Орталықтың ғылыми-зерттеу жұмыстарының басым бағыттары бойынша институтта 5 ғылым докторы және 10-нан астам ғылым кандидаты, 3 доктор және 3 PhD докторанты бар;
- Зерттеудің эксперименттік базасы - Солтүстік Тянь-Шаньдағы үш ғылыми станция, стандартты емес жылдық бақылаулар кешені және 46 (геокриология) -дан 63 жасқа дейін (гляциология).
- Гляциология зертханасы халықаралық ынтымақтастықта жақсы тәжірибесі бар. 1980 жылдардың ортасынан бастап зертхана қызметкерлері Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан, Германия, Англия, Франция, Швейцария, Швеция, Норвегия, Финляндия, Италия, АҚШ, Қытай және Жапония ғалымдарының қатысуымен 17 халықаралық жобаны (ЮНЕСКО, INTAS, COPERNICUS, UNEP, VOLKSWAGEN гранттары, CHARIS жобасы және т.б.) әзірлеуге қатысты.
- Зерттеу, көбінесе, әлемдік ғылыми қоғамдастықта кеңінен сыналған және мойындалған өзіміздің жеке әзірлемелерімізге негізделген (климаттық қар шекарасының биіктігін бағалау және таулы жердегі қардың жауын-шашын сипаттамаларын есептеу әдістері, мұздықтардың жай-күйін он-лайн режимінде бақылау, мұздықтардың деградациясы жағдайында мұздықтың ағуын бағалау, қатерлерді бағалау әдістері). қауіпті табиғи құбылыстар).
Әлсіз жақтары
Мәселе қалады:
-қазіргі техникалық құралдарды, дәлдігі жоғары құралдар және лицензиялық бағдарламалық қамтамасыз етуді сатып алу;
-орталық мамандарының Қазақстаннан тыс ғылыми конференциялардың жұмысына қатысуына әкімшілік және қаржылық шектеулер;
-жұмыс аймағының тапшылығы;
-диссертацияларды қорғау мүмкіндігіндегі дерлік шектеулер (PhD докторантурасында оқуға арналған бос орындар мен кандидаттық және докторлық диссертацияларды қорғаудың бұрынғы мүмкіндіктерін жою), әсіресе «жас» жасы шегінен өткен перспективалы мамандар үшін.
