«Су ресурстарының шектеуі жағдайында Жамбыл облысының ауыл шаруашылықта игеру жерлерін басқарудың географиялық негіздері» жобасы бойынша далалық зерттеулер
Зерттеу тобының құрамы: АҒҚ Крылова В.С., БҒҚ Басова Т.А., АҒҚ Маканова А.У., КҒҚ Кудерин А.А., КҒҚ Омаров А.Н.
Сапар күні: 10 шілдеден 11 тамыз 2018 жыл аралығы
Мақсат: Жамбыл облысының жер және су ресурстарын бағалау үшін далалық зерттеулерді жүргізу
Міндеттер:
- пайдаланылатын және өңделетін ауыл шаруашылығы алқаптарының кескіндеріне түзетулер жүргізу;
- ауыл шаруашылықта игеру жерлері үшін суландыру көздерін анықтау және олардың ахуалын бағалау;
- Жамбыл облысының суармалы және жайылым жерлерінің деградациялануына зерттеулер жүргізу, бүлінген алқаптарды анықтау.
«География институты» ЖШС ландшафттанушылар тобы 10 шілдеден 11 тамыз 2018 жыл аралығында Жамбыл облысының жер және су ресурстарына далалық бақылаулар жүргізді.
Маршруттар облыстың әртүрлі аудандарында мал және өсімдік шаруашылығында пайдаланылатын жерлерді бақылау мақсатында жасалған болатын. Осылайша, әртүрлі табиғи жағдайларда – өзендік кешендерде, құмды массивтерде және тау беткейлерінде орналасқан, ауыл шаруашылығында пайдаланылатын жерлер қамтылды.
Дәстүрлі түрде жайылым ретінде пайдаланылатын тау беткейі жазықтықтары (Мерке ауданының Талдыбұлақ ауылы маңы)
Мал өрісіне пайдаланылатын Мойынқұм массивінің құмды бөктері зонасы (Ақыртөбе ауылы маңы, Т.Рысқұлов ауданы)
Құрағатты өз. бойындағы табиғи шабындық жерлері (Мерке ауданы)
Мал өрісіне пайдаланылатын Ассы өз. өзен аңғары (Бірлесу-Еңбек ауылы маңы, Жамбыл ауданы)
Далалық жұмыстарды жүргізу бағдарламасына сәйкес, ауыл шаруашылығын игеру жерлерінің (жайылым, егіндік) кескіндері мен түрлері және олардың өнімділіктері сипатталды және нақтыланды, олардың суландыру көздері анықталды.
Жүгері және бақша дақылдарын өсіру (қолмен қазылған сайлар бойымен суармалау)
Қызылша және пияз өсіру (тамшылатып суармалау)
Бау-бақшаларды егу (сол жақта - заманауи «интенсивті технология» бойынша, оң жақта – дәстүрлі түрде)
Жиналған астық алқабында, суатқа арналған су тасымалдаумен ІҚМ өрісі (Шу ауданы)
Ерекше назар суландыру жүйелеріне бөлінген. Бұндайларға облыстың барлық ірі өзендерін, сондай-ақ суармалау мақсаттарына бөлінген каналдар желісін жатқызуға болады. Жұмыстар барысында өзендер мен арналардың жағалық сызықтарының жағдайы, олардың арналары, арналар бұрылған жерлері бақыланған болатын
Бақылаудың жеке тармағы болып Тасөткел су қоймасына бару және одан бөлінген Шу ауданының суармалау массивтерін суарып жатқан магистральді канал (МК) саналады.
Тасөткел су қоймасының тоғаны. Суландыру желілерінің сызбасы
Тасөткел МК тоғаннан көрініс. Тасөткел МК бойындағы сорғы құрылғылары.
Сонымен қатар жергілікті су көздері зерттелінді (ұңғымалар, арықтар)
Облыстың фермерлік шаруашылықтарында суатты әдеттегідей ұйымдастыру
Фермерлік шаруашылық, бұрында ұңғыма маңында ұйымдастырылған, мал суаты бар қыстау (Байзақ ауданы)
Облыстың арықтар жағдайы көбінесе қолайлы, олар суға толы келеді. Дегенмен, бұзылған күтімсіз қалған арықтар да орын алады (үйінді арналар)
Сонымен қатар, өлшеулер жүргізу нәтижесінде жайылымдар өнімділігі, азық сыйымдылығы, азық қоры бойынша мәліметтер нақтыланды. Оның барлығы жиынтық түрінде өсімдік жамылғысының бүліну сипатын және деградациялану деңгейін анықтауға мүмкіндік берді.
Құмды массивтер мен тау беткейлеріндегі өсімдік жамылғысының өнімділігін анықтау үшін Раменский торын пайдаланудың мысалы
Тұтас алып қарағанда, барлығы 51 нүкте зерттелінді. Жұмыстар барысында бланкілер толтырылды: егін салатын жерлерге арнайы геоботаникалық сипаттамалар, сондай-ақ жайылымдар үшін суландыру пунктері мен суармалау көздері сипатталды.
Сонымен қатар, жер және су ресурстарының экологиялық жағдайына теріс әсер қалдыратын антропогендік ластану оқиғалары бекітілген болатын.
Суландыру жүйесінің пластикалық құбыршектері. Тыңайтқыштарды сақтау және ендіру ережелерінің бұзылуы
Суландыру каналдарының тұнбалануы және уақытылы тазартылмауы
Экспедициялық зерттеулердің нәтижелері бойынша, қойылған мақсаттар мен міндеттер «Су ресурстарының шектеуі жағдайында Жамбыл облысының ауыл шаруашылықта игеру жерлерін басқарудың географиялық негіздері» жобасының далалық жұмыстар Бағдарламасына сәйкес, толық көлемде орындалды:
- пайдаланылатын және өңделетін ауыл шаруашылығы алқаптарының кескіндері түзетілді;
- ауыл шаруашылықта игеру жерлері үшін суландыру көздері анықталды (жайылым және суландырылатын егін алқаптары) және олардың жағдайларының түйінді бағалануы жүргізілді;
- Жамбыл облысының суармалы және жайылым жерлерінің деградациялануын зерттеу және бүлінген алқаптарды анықтау бойынша кешенді жұмыстар жүргізілді.
Далалық мәліметтерді өндеу кезінде, алынған нәтижелер жоба бойынша ағымдық және қорытынды есептерде көрсетілген болатын.