ГЕОТУРИЗМ ЖӘНЕ ГЕОМОРФОЛОГИЯ ЗЕРТХАНАСЫ

 

Зертхана жетекшісі – география ғылымының кандидаты, Камшат Баратқызы Егембердиева

 

 

E-mail: kamshat.yegemberdiyeva@gmail.com

Зертхана тарихы

2022 жылдың қаңтар айында "Геотуризм және геоморфология" зертханасы "Геоморфология және геоақпараттық картографиялау" және "Туризм және рекреациялық география екі зертхананың  біріктірілуі негізінде  құрылды. Геоморфология және геоақпараттық картографиялау зертханасы 1991 жылдың тамыз айында институт директоры, профессор Н.К. Мұқитанов пен директордың орынбасары А.Р. Медеудің бастамасымен физикалық география зертханасы мен Қ. И. Сатпаев геология ғылымдары институтының геоморфология секторы негізінде құрылды. Зертхананың негізгі даму жолдарын, іргелі және қолданбалы зерттеулердің бағыт-тарын анықтаған алғашқы басшысы Э.И. Нұрмамбетов болды.

1996 жылдан 2003 жылға дейiн туризм және рекреация мәселелерін тақырыптық зерттеу География институтында жүргiзiлді, бұл жұмыстарға г.ғ.к В.И. Попов басшылық еттi. 2003 жылы рекреациялық география зертханасы таулы аумақтардың геоэкологиясы зертханасымен бірігіп, г.ғ.д. В.П. Благовещенскийдің басшылығымен таулы аумақтардың геоэкологиясы және рекреациялық география зертханасы атауына ие болды. 2008 жылы География институтында кең спектрлі жұмыстардың көбеюіне байланысты туризм және рекреациясы географиясы зерханасы құрылды.

Геотуризм және геоморфология зертханасында бюджеттік, мақсаттық және гранттық (отандық және шетелдік) қаржыландыру аясында теориялық, әдістемелік, тәжірибелік және қолданбалы сипаттағы ғылыми зерттеулер жүргізіліп келеді, сондай-ақ «Туризм», «Картография», «Геоинформатика» мамандықтары бойынша бакалавриат және магистратура студенттерінің өндірістік тәжірибеден өтуі ұйымдастырылған.

Ғылыми бағыттары

1) Қазақстандағы туристік саланы дамыту мен басқарудың теориялық және әдістемеліклік негіздерін зерттеу;

2) Қазақстанның табиғи, мәдени-тарихи және әлеуметтік-экономикалық туристік нысандарының кадастрын жасау;

3) Қазақстандағы туристік саланың ұлттық және аймақтық даму бағдарламаларын жүзеге асыруда ақпараттық қамсыздандыруды ендіру және дамыту;

4) Экологиялық туризмді Қазақстандағы туризмнің тұрақты даму факторы ретінде зерттеу.

5) Қазіргі заманғы табиғи-антропогендік жер бедерін түзуші процестерді зерттеу;

6) Қауіпті геоморфологиялық процестердің мониторингі: жылжымалы құмдар, жағалау кемерінің абразиясы, жыра эрозиясы, көшкін процестері және т. б.;

7) Жерді ұтымды пайдалану үшін табиғи-шаруашылық жүйелерді экологиялық-геоморфологиялық зерттеу

8) Қауіпті экзогендік процестердің пайда болу және даму қаупін бағалау;

9) Шөлейттенуді белсендірудегі геоморфологиялық процестердің рөлін зерттеу;

10) Жер бедері ортасы геоақпараттық тақырыптық және атласты картографиялау;

11) қалпына келтірілген тарихи географиялық атаулардың этимологиясын ғылыми талдау және транслитерациясы.

Кадрлық әлеует

Қазіргі уақытта зертханада 13 қызметкер жұмыс істейді, оның ішінде: 4 ғылым кандидаты, 3 PhD докторы, 1 PhD докторант, 5 магистр.   Мамандар ГАЖ-технологиялары мен Жерді қашықтықтан зондтау материалдарын пайдалануда, аралық және транспәндік ғылыми зерттеулерді жүргізуде, табиғат қорғау стратегияларын әзірлеуде олардың біліктілігін растайтын халықаралық сертификаттарға ие.

Алынған ғылыми нәтижелер

Геотуризм және геоморфология зертханасының үш ірі жобасы орындалды:

1. "Рекреациялық әлеуетті орнықты пайдалану мақсатында экологиялық жүктемені айқындай отырып, Щучье-Бурабай курорттық аймағының экожүйелерін кешенді бағалау" жобасы (ҚР БҒМ ҒК);

2. "2050 жылға дейін Арал-Сырдария трансшекаралық бассейнінде Қазақстан Республикасының су қауіпсіздігін қамтамасыз етудің ғылыми-қолданбалы негіздерін әзірлеу" жобасы бойынша 2021 жылы Арал-Сырдария бассейнінің демографиялық жағдайын және халықты сумен жабдықтау түрлерін талдау және Арал-Сырдария бассейнінен халықты көшіру контексінде Солтүстік Қазақстан облысы аумағының табиғи жағдайлары мен әлеуметтік-экономикалық дамуын бағалау бойынша зерттеулер жүргізілді.

3. "Алматы облысының флорасы мен өсімдік ресурстарының қазіргі экологиялық жағдайын кадастрлық бағалау Ресурстық әлеуетті тиімді басқарудың ғылыми негізі ретінде" жобасы бойынша 2021 жылы Алматы облысының Қарасай, Талғар, Еңбекшіқазақ, Ұйғыр, Кеген, Райымбек, Панфилов аудандарындағы флораның сирек кездесетін түрлерінің, сирек өсімдіктер қауымдастығы мен сирек кездесетін өсімдіктердің әлеуетті түрлерінің орналасу карталары жасалды 1:5 000 000 (қағаз нұсқасы) және 1:1 000 000 (интерактивті карта) масштабында жасалды.

Сонымен қатар келесі жобалар іске асырылды:

  • Тұрақты даму жолдарын анықтау үшін Шортанды-Бурабай курорттық зонасы аймағында кешенді экологиялық зерттеулер бойынша (ҚР ҚОҚМ);
  • Түркістан мемлекеттік ұлттық табиғи паркі мен Қызылқұм мемлекеттік табиғи қорықшасының табиғи-ғылыми негіздемесін әзірлеу бойынша (Дүниежүзілік жабайы табиғат қоры (WWF);
  • Сайрам-Өгем мемлекеттік ұлттық табиғи паркін кеңейту бойынша табиғи-ғылыми негіздемесін әзірлеу бойынша («ATPG Kazakhstan» ЖШС);
  • Іле-Балқаш және Арал-Сырдария жобалық аумақтарында тұрақты жерді пайдалану Стратегиясын әзірлеу бойынша (ЖЭҚ/БҰҰДМ/ҚР Үкіметі);
  • «Қазақстанның ежелгі қалалары» интерактивті картасын қазақ, ағылшын және орыс тілдерінде құрастыру бойынша (ERG, KAZ Mineralsple және Қазақмыс корпорациясы ЖШС қолдауымен ҚҰГҰ);
  • Маңғыстау облысының бірегей табиғи объектілерінің паспорттарын әзірлеу туралы (Маңғыстау облысының табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасы);
  • Қазақстан аумағы арқылы еуразиялық транзиттің максималды ықтимал нұсқаларының ғылыми-техникалық негіздемесін жасау бойынша (ҚР БжҒМ ҒК);
  • «Қазақстан халқы» ғылыми тарихи интерактивті картасын құрастыру бойынша (ҚР БжҒМ ҒК) (картамен Қазақстан халықтары Ассамблеясы сайтында танысуға болады: http://assembly.kz/ru);
  • Көлдер атласында сауықтыру және туристік-рекреациялық ресурстық әлеуетін картографиялау мен мәліметтер базасын құру әдістемесін дайындау бойынша (ҚР АШМ су ресурстары бойынша Комитеті).
  • ГАЖ технологиялары негізінде Қызылорда облысының Атласын және интерактивті карталарды құру туралы («Астана» ХҒК ММ) жобаның жұмысы жүргізілді.
  • «Рекреациялық әлеуетті тұрақты пайдалану мақсатында экологиялық жүктемені айқындай отырып, Шортанды-Бурабай курорттық аймағының экожүйелерін кешенді бағалау» (ҚР БжҒМ ҒК) жобасы бойынша жұмыстар жүргізілді.
  • Солтүстік Қазақстан мысалында WEB-технологиялар негізінде туристік ресурстарды басқару (ҚР БҒМ ҒК) жобасы бойынша жұмыстар жүргізілді.
  • Алакөл көлінің жағалау аймағы - қарқынды рекреациялық игеру аумағының қолайсыз экзогеодинамикалық процестерін мониторингтік зерттеулер бойынша (ҚР БҒМ ҒК) жұмыстар жүргізілді.
  • ArcGIS Explorer бағдарламасында ("Silkway"халықаралық университеті) геодеректер базасында Оңтүстік Қазақстан облысының эфир майлы өсімдіктерінің таралу ареалының картасын жасау бойынша жұмыстар жүргізілді.
  • Алматы облысының 7 пилоттық ауданында (Қазақстандағы БҰҰДБ) биоалуантүрліліктің негізгі аймақтарын тұрақты басқару үшін аймақтау және ландшафтық жоспарлау схемаларын әзірлеу бойынша жоба бойынша жұмыстар жүргізілді.
  • алдын ала бағалау бойынша Алтынемел МҰТП мен Шарын МҰТП-да туристік инфрақұрылымды дамыту үшін көзделіп отырған қызметтің қоршаған ортаға әсері бойынша жобаның жұмысы жүргізілді.

 Даму болашағы

Қызметкерлердің ғылыми жұмыстары Қазақстан Республикасының туристік саласын дамыту үшін маңызға ие теориялық-әдістемелік және қолданбалы зерттеулердің жаңа бағыттарымен тығыз байланысты. Олардың ішінде:

1) Әлемдік тәжірибелерді пайдаланумен туристік саланы зерттеудің теориялық-әдістемелік негіздерін әзірлеу, оның ішінде туристік әлеуеттерді бағалаудың әдістерін, рекреациялық сыйымдылықты және рекреациялық жүктемені анықтау әдістерін дайындау;

2) Қазақстан Республикасында және оның аймақтарында туризмді дамыту бойынша Стратегиялар мен Концепцияларды дайындау;

3) Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қайта құру жолдары мен даму стратегиялары немесе кеңейту бойынша табиғи-ғылыми және техникалық-экономикалық негіздемелерді жасау;

4) Табиғи объектілердің жер бедері қалыптасу ерекшеліктерінің ғылыми негізделген сипаттамасын жасау, табиғатты пайдалану қауіпсіздігі тұрғысынан бағалау және олардың бірегей белгілерін туристік қызығушылық объектілері ретінде пайдалану мүмкіндігі;

5) Қауіпті геоморфологиялық процестердің пайда болу себебін бақылау, бағалау, ықтимал дамуын модельдеу: жылжымалы құмдар, абразиялар, селдер, көшкін-дер, опырылымдар, карст, суффозиялар және т. б.;

6) Қарқынды шаруашылық игеру аудандарындағы экологиялық-геоморфологиялық зерттеулер

7) Бірыңғай деректер базасында (кадастр) Қазақстанның табиғи, мәдени-тарихи және әлеуметтік-экономикалық туристік объектілерінің паспорттарын әзірлеу;

8) Республикалық, өңірлік және жергілікті деңгейлерде эталондық туристік маршруттарды әзірлеу, оларды ұйымдастыру, таңбалау ерекшеліктерін негіздеу, аумақтың қолда бар геоморфологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, инфрақұрылым элементтерімен қамтамасыз ету;

9) Қазақстан Республикасы туристік объектілерінің бірыңғай кадастры негізінде Ұлттық туристік атлас құру;

10) Қазақстанның жер бедер ортасын, қазіргі табиғи-антропогендік бедер құраушы процестерін геоақпараттық тақырыптық және атласты картографиялау (ҚР БҒМ ҒК);

11) Қазақстан өңірлерін әлемдік ауқымда танымал ету есебінен өнімділікті арттыру және туристік саладағы зерттеулерді автоматтандыру және дамыту мақсатында ГАЖ-және Web-қамтамасыз (интерактивті туристік карта) ету.

 Жарияланымдар 

Web of Science Core Collection немесе Scopus арқылы индекстелген жарияланымдардағы мақалалар немесе шолулар:

  1. Valeyev Adilet, Marat Karatayev, Ainagul Abitbayeva, Saule Uxukbayeva, Aruzhan Bektursynova and Zhanerke Sharapkhanova. Monitoring Coastline Dynamics of Alakol Lake in Kazakhstan Using Remote Sensing Data // Geosciences. MDPI, Switzerland. 2019, Volume 9, Issue 9, 404; doi:10.3390/geosciences9090404 https://doi.org/10.3390/geosciences9090404 . (импакт-фактор IF 1,82, Q2 (Scopus)) Процентиль 81.
  2. Yegemberdiyeva K., Khen A., Yushina Yu., Temirbayeva R., Orazbekova K. Assessment of the natural-recreational resources of the Akmola Region (Based on the Example of the Shchuchinsk-Borovoye Resort Area) for the Purpose of Sustainable Development of Tourism // GeoJournal of Tourism and Geosites, 2020. – vol. 30, no. 2. 818-826. DOI: 10.30892/gtg.302spl06-510. Процентиль по Cite Score 64.
  3. Khalykov, Y., Lyy. Y, Sarybaev, E., Uksukbayeva, S., Sharapkhanova, Z. Study of conditions of gully formation in mountain regions of south-east Kazakhstan with use of GIS-technologies // Geodesy and Cartography (Vilnius). – 2021. – 47(2). – С. 54-65.
  4. Madimarova G., Suleimenova D., Pentayev T., Khalykov Y., Baydauletova G., Tumazhanova S., Stankova H. The geodetic monitoring of deformations of a highrise building using ground-based laser scanning technology / Journal of Applied Engineering Science. – Vol. 20, No. 4, 2022 P. 1083-1092. DOI:10.5937/jaes0-37001 (Scopus: CiteScore JCR – Q2, 52-процентиль).
  5. N. Zinabdin, F. Akiyanova, K. Yegemberdieva, R. Temirbayeva, O. Mazbayev. The Functional Zoning of the Syr Darya River’s Delta // Sustainability (Switzerland). – 14(12),7153. – 2022. DOI 10.3390/su14127153 Импакт фактор журнала – 3,251 Рейтинг журнала: JCR – Q2 (науки об окружающей среде).  Процентиль – 85%

ҚР EHME ұсынған журналдардағы мақалалар немесе шолулар:

  1. Valeyev A.G., F.Zh. Akiyanova, A.D. Abitbayeva, Ye.Ye. Khalykov, M.M. Togys. Development of abrasion shores of Alakol lake according to the field research materials / News of the National Sciences Academy of the Republic of Kazakhstan. Geology and Technique sciences part. Almaty, 2019. – №. 1 – pp. 195-205. Open Source (Impact Factor: SJR (0,19); Scopus CiteScore  (0,09); SNIP (0,011)). (импакт-фактор IF 0,09 (Scopus)). Процентиль 24.
  2. Валеев А.Г., Абитбаева А.Д., Митрофанова А.Н., Халыков Е.Е., Тогыс М.М., Уксукбаева С.А., Шарапханова Ж.М. Туристско-рекреационный потенциал озера Алаколь // Вопросы географии и геоэкологии. - №3. – Алматы, 2019. – С. 3-11. – ISSN 1998 – 7838. (импакт-фактор IF 0,116 (ККСОН МОН РК).
  3. Темірбаева Р.К. Ақмола облысының тарихи-мәдени ресурстарының туристік әлеуетін бағалау // Вопросы географии и геоэкологии. – Алматы, 2019. – №3. – Б.13-17. (Импакт-фактор КБЦ– 0.116, ISSN 1998 – 7838).
  4. Оразбекова К.С. Оценка туристского потенциала и картографирование гидрологических ресурсов Акмолинской области // Вопросы географии и геоэкологии. – Алматы, 2020. №2 – С.96-102.
  5. Темирбаева Р.К., Егембердиева К.Б., Оразбекова К.С., Юшина Ю.А., Хен А.П., Ажиров Н.А. Туристские маршруты Государственного национального природного парка «Бурабай» //Вопросы географии и геоэкологии. – Алматы, 2020. – №3. – С. 91-98.
  6. Ж. Хайбуллина, А. Амантайкызы, Д. Арипханова, Р. Темирбаева, А. Митусовc, Ж. Журумбетова. Влияние изменения климата и водообеспеченности на социально-экономические аспекты и здоровье населения в Аральском районе Кызылординской обла-сти, Казахстан // Центральноазиатский журнал исследований водных ресурсов (2022) 8(2): 79-111. – ISSN: 2522-9060. DOI: 10.29258/CAJWR/2022-R1.v8-1/79-111.rus.

Конференцияларға қатысулар:

  1. Yushina Yu., Yegemberdiyeva K. Assessment of tourism and recreational potential of climatic resources of the Akmola region (Kazakhstan) //XIX International Multidisciplinary Scientific GeoConference SGEM (28 June – 7 July). – 2019.
  2. Бектурсынова А.А., Митрофанова А.Н., Калита Р.Ш., Валеев А.Г., Абитбаева А.Д. Оценка природно-антропогенных факторов рекреационного развития береговой зоны озера Алаколь //Антропогенная трансформация геопространства:природа, хозяйство, общество. Материалы V Международной научно-практической конференции, 1-4 октября. – Волгоград, 2019 – 390-395.
  3. Yegemberdiyeva K., Temirbayeva R., Orazbekova K., Khen A., Yushina Yu. Management of tourist resources based on the use of Web-technology on the example of the Akmola region, the Republic of Kazakhstan //XXth International Multidisciplinary Scientific GeoConference SGEM (16-25 August). – 2020.
  4. Ye. Khalykov, Yu. Lyy, A. Abitbayeva, M. Togys, A.Valeyev. Terrestrial laser scanning method for monitoring erosion of the southwestern shore of Alakol lake // 20th International Multidisciplinary Scientific GeoConference Surveying Geology and Mining Ecology Management SGEM. – Bulgaria, Albena. – 16.08–25.08.2020.
  5. A. Abitbayeva, Yu. Lyy, A.Valeyev, R. Kalita, A.Mitrofanova. Classification of Alakol lake coastes by prevailing exogeodinamic processes and recreational conditions // 20th International Multidisciplinary Scientific GeoConference Surveying Geology and Mining Ecology Management SGEM. – Bulgaria, Albena. – 16.08–25.08.2020.
  6. Лый Ю.Ф., Халыков Е.Е., Тоғыс М.М., Сарыбаев Е.С., Әлікен Е.Ғ. Солтүстік Қазақстан облысы жер бедеріне халықты қоныстандырудың қолайлылық жағдайын ГАЖ технологиясын қолдану арқылы бағалау // Вестник КазНУ. Серия географическая. Том 68. №1. 2023.

Монографиялар

  1. Темирбаева Р.К., Акиянова Ф.Ж., Карынбаев А.К., Оспанбаев Ж.О., Егембердиева К.Б., Будникова Т.И., Шарапханова Ж.М. // Стратегия и План действий по устойчивому землепользованию Иле-Балкашской проектной территории. – г. Астана, 2017 г. – 85 с. ISBN 978-601-7882-27-3.
  2. Темирбаева Р.К., Акиянова Ф.Ж., Карынбаев А.К., Оспанбаев Ж.О., Егембердиева К.Б., Будникова Т.И., Шарапханова Ж.М // Стратегия и План действий по устойчивому землепользованию Арало-Сырдарьинской проектной территории. – Астана, 2017 г. – 116 с. ISBN 978-601-7882-27-3.
  3. Akiyanova , Temirbayeva R., Karynbayev A. and Yegemberdiyeva K. Assessment of the scale, geographical distribution and diversity of pastures along the Kazakhstan’s part of the route of the great Silk Road // Book Title: Rangelands along the Silk Road: Transformative Adaptation under Climate and Global Change. (Eds.: Squires V., Shang, Ariapour). – NOVA, New York, 2017. – 389 p. ISBN 978-1-53610-612-1.
  4. Егембердиева К.Б., Темирбаева Р.К., Токжанов О.А. и др. Мангистау – Земля, очаровывающая воображение: монография / Гл. редактор А.Р. Медеу; Институт географии. – Алматы, 2022. – 300 с. ISBN 978-601-7150-93-8.

2019-06-28_152715

 Экспедициялық және далалық зерттеу жұмыстары

 Қазақстан аймақтарындағы экспедициялық зерттеулер отандық және шетелдік тапсырыс берушілердің қаржыландыруы бойынша әртүрлі кезеңде жобалар шеңберінде іске асырылды. Олардың ішінде барынша маңызға иелері:

Маңғыстау облысының бірегей табиғи нысандарының паспортын жасау»жобасы аясындағы далалық зерттеу жұмыстары

Сайрам-Өгем мемлекеттік ұлттық табиғи паркін кеңейту бойынша табиғи-ғылыми негіздемесі» жобасы аясындағы далалық зерттеу жұмыстары

«Қазақстанның ежелгі қалаларының географиясы» жобасы аясындағы далалық зерттеу жұмыстары

Рекреациялық әлеуетті орнықты пайдалану мақсатында экологиялық жүктемені айқындай отырып, Щучье-Бурабай курорттық аймағының экожүйелерін кешенді бағалау

 

«Солтүстік Қазақстан мысалында Web-технологиялар негізінде туристік ресурстарды басқарудың ғылыми-қолданбалы негіздері» жобасы аясындағы далалық зерттеу жұмыстары

«Оңтүстік аңыздары» экспедициясы

Алматы облысының 7 ауданында биоалуантүрліліктің негізгі аймақтарын орнықты басқару үшін аймақтарға бөлу және ландшафтық жоспарлау схемаларын әзірлеу

Қазақстанның шағын көлдері мен өзендерінің паспорттарын әзірлеу

Алтынемел МҰТП және Шарын МҰТП туристік инфрақұрылымды дамыту үшін алдын ала ҚОӘБ бойынша аумақты бағалау