ТАБИҒАТТЫ ПАЙДАЛАНУ МӘСЕЛЕРІ ЖӘНЕ ЛАНДШАФТТАНУ ЗЕРТХАНАСЫ

Зертхана жетекшісі – география ғылымының докторы, доцент Ирина Борисовна Скоринцева

Тарихы. Табиғатты пайдалану мәселері және ландшафттану зертханасы алдымен   1960 жылы Қазақ ССР ҒА-ның география бөлiмiнің жанындағы ландшафттық топтар ұйымының басшысы география ғылымының докторы профессор Виктор Михайлович В.М.Чупахинаның жетекшілігімен ашылған. 1976 жылдан 2006 жылдар аралығында Қазақстандағы ланшафттық мектептің негізін қалаушы болып табылатын белгілі ғалым, география ғылымының докторы профессор Галина Викторовна Гельдыева осы  зертханаға жетекшілік етті. Қазіргі кезде зертханаға г.ғ.д. Ирина Борисовна Скоринцева басшылық етуде. Зертхана қызметкерлерінің ғылыми ізденістері теңестірілген аумақтық дамуына жетуге, оның ішінде ландшафтарға антропогендік түрде әсер ету мен табиғатты әртүрлі түрде пайдалану мәселелерін шешуге бағытталған.

Қазақстан ландшафттары

 Ғылыми зерттеулердің негізгі бағыттары:

 Қазақстан ландшафттарын жүйелеу және таптастыру

• әртүрлі масштабтық ландшафттық-экологиялық картаграфиялаудың әдістері және ұстанымдары;
• Қазақстандағы аридтік зоналардың ландшафттық-ирригациялық жүйесі тұрақтылығын картаграфиялау мен бағалай әдістері және ұстанымдары;
• табиғатты тұрақты пайдалану үшін трансшекаралық аймақтарды ландшафты-экологиялық, ландшафттық картаграфиялау мен бағалау әдістері;
• тұрақты табиғи-шаруашылқ жүйесін ұйымдастыруға бағытталған экологиялық-демографиялық және кешенді ландшафттық-экологиялық зерттеу;
• антропогендік әсердің әртүрлі түрдегі ҚР аймақтардың ландшафттық-экологиялық баға критериийлерін сәйкестендіру;
• ҚР-ның жерге орналастыру және жерді пайдалану, , табиғи-ауылшаруашылық жүйесін  тұрақты  дамыту, жер кадастры, аумақтық-жоспарлау жұмыстары үшін қолданбалы және мақсаттық  ландшафттық зерттеу.

Іргелi және қолданбалы ғылыми зерттеулер бағдарламаларын орындауда алынған негізгі нәтижелері төмендегідей:

• жер кадастры жұмыстарының, жерге орналастыру мен жерді тиімді пайдалану сұлб асының ландшафттық-экологиялық қамтамасыз ету әдістері  және теориясы;
• аймақты шөлденумен күресудегі аймақтық сұлбасының ландшафттық қамтамасыз ету әдістері  және теориясы;
• ландшафттық-экологиялық факторларды есепке ала әлеуметтiк-демографиялық процесстерді картографиялау мен бағалаудың жаңа түбегейлі әдiстемелік тәсілдері және теориясы;
• Қазақстан бассейндерінің ішкі континенттік тұрақсыз суармалы егiн шаруашылық аймақтарын картографиялау және ландшафттық - экологиялық бағалау критерийлері және әдiстері;
• ландшафттарға ауылшаруашылық өндірісінің әсерін бағалау әдістері;
• әр түрлi түрлердегі шаруашылық әсерiн Қазақстанның шекараға жақын аумақтарында картографиялау мен ландшафттық-экологиялық бағалау критерийлері және әдiстері
• ЕҚТА-дың ландшафттық – экологиялық жағдайын бағалау және талдау әдістемесі;
• Қазақстан аймақтарының карталар топтамасы:инвентарлық, бағалаушылық,индикациялық, болжамдық, кепiлдемелiк, ғылыми - анықтамалық,көп мақсатқа тағайындалған және басқа.

 Кадрлық әлеует. Қазіргі кезде зертханада 10 адам жұмыс істейді:

-.г.ғ. д, доц. Скоринцева Ирина Борисовна, зертхана жетекшісі;

- г.ғ. д., проф. Гельдыева Галина Викторовна, бас ғылыми қызметкер;

- б.ғ. к. Басова Татьяна Анатольевна, жетекші ғылыми қызметкер;

- г.ғ. к. Маканова Айнаш Ундагановна, аға ғылыми қызметкер;

- г.ғ. к. Крылова Виктория Сергеевна, аға ғылыми қызметкер;

- Копытина Марина Александровна,  ғылыми қызметкер;

- Тулетаев Асхат Боромбаевич, ғылыми қызметкер;

- Кудерин Аманжол Алимжанович, кіші ғылыми қызметкер;

- Омаров Айдос Нурланович, кіші ғылыми қызметкер;

- Алдажанова Гульнара Булатовна, жетекші инженер.

Зертхана мамандарының табиғатты пайдалану мәселелерін шешу, картографиялау, экология және қоршаған ортаны қорғау, ландшафттану және басқада салаларда көп тәжірибе жасаған әрі жоғары санаттары бар. Қызметкерлер Жерді арақашықтықтан зондылау материалдары мен ГАЖ-технологияларын пайдалануда олардың біліктілігін анықтайтын халықаралық сертификаттың иелері.

Шортанды-Бурабай курорттық зонасы ландшафттық картадан үзінді

Даму болашағы. Қазақстанның жаңа экономика салаларын дамыту үшiн үлкен мәнi бар зертханаларда соңғы жыл жаңа перспективалы бағыттар дамуда:

• жерге оналастыру және жерді тиiмдi пайдалану үшiн Қазақстан Республикасы аймақтарының бiртектi еместiгiн ландшафттық бағалау;
• сәулетшiлiк - жоспарлы және жобалық зерттеулер үшiн ҚР-ның қалалық шоғырлануы қала маңындағы аймақтардың ландшафттарын картографиялау және зерттеу;
• ҚР-ның Жер кадастрын жасау жөніндегі ландшафттық қамтамасыз ету жұмыстарын жасау;
• ҚР-ның экологиялық-демографиялық процесстерін картографиялау және бағалау әдістемесін жасау;
• ауылшаруашылығы өндірісі үшін және басқада ландшафттарды пайдалану тиімділігін бағалаудың әдістемесін жасау.

Жарияланымдары. Соңғы бес жылдағы зерттеулерден алынға нәтижелер зертхананың  3 монографиясы, более 100 -ден астам ғылыми мақалалар жарыққа шықты. Негізгі жарияланымдар болып табылатындары:

• Ландшафтное обеспечение схемы борьбы с опустыниванием долины реки Сырдарья. Алматы: Аркас, 2004. – 235 с. (монография).
• Гельдыева Г.В., Скоринцева И.Б., Басова Т.А. Ландшафтно-экологическая оценка приграничных территорий Российско-Казахстанского сектора // Вопросы географии и геоэкологии. 2007. № 1(20). – С. 12-22.
• Гельдыева Г.В. Разработать ландшафтные основы экологически сбалансированного землепользования и устойчивого развития природно-сельскохозяйственных систем Республики Казахстан // Вопросы географии и геоэкологии. Алматы, 2009. № 1-2. – С. 18-28.
• Скоринцева И.Б., Басова Т.А. Экологические основы сбалансированной территориальной организации ландшафтов Акмолинской области Республики Казахстан // Вестник КазАТК. Алматы, 2010. № 3. – С. 12-20.
• Гельдыева Г.В., Мусатаева Г.Б. Ландшафтно-экологическое зонирование территории Щучинско-Боровской курортной зоны // Рег. научн. конф. «Мамаевские чтения», посв. 75-летию Ботанического сада УрО РАН и памяти члена-корреспондента РАН С.А. Мамаева. Екатеринбург, 2011. – С. 41-48.
• Скоринцева И.Б., Басова Т.А. Опасность воздействия сельскохозяйственного производства на окружающую среду Республики Казахстан // Материалы всероссийской научно-практической конференция «Ландшафтное планирование». М., 2011. – С. 46-55.
• Басова Т.А. Принципы и методы оценки и картографирования современных ландшафтов (на примере Акмолинской области) //Геология и охрана недр №5, 2011, Алматы. – С. 9-19.
• Басова Т.А. Теоретические и методические основы оценки антропогенной нарушенности ландшафтов Республики Казахстан //Геология и охрана недр №6, 2011, Алматы. – С. 28-36.
• Ландшафтно-экологические проблемы природопользования приграничных территорий Республики Казахстан. Алматы, 2011. – 236 с. (монография).
• Токмагамбетова Р.Ю., Маканова А.У. Формирование эколого-демографической ситуации под воздействием процессов опустынивания в Республике Казахстан // Известия наук о Земле НАН Азербайджана. Баку, 2012. № 1(292). – С. 60-64.
• S-W. Breckle and G.V. Geldyeva Dynamics of the Aral Sea in Geological and Historical Times (chapter 2) / Aralkum-a Man-Made Desert: The Desiccated Floor of the Aral Sea (Central Asia). Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 2013. - P. 13-37.
• V. Geldyeva and S-W. Breckle and B.V. Gel’dyev Geography and Geomorphological and Lithological Characteristics of the Aralkum (chapter 3) / Aralkum-a Man-Made Desert: The Desiccated Floor of the Aral Sea (Central Asia). Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 2013. - P. 37-50.
• Басова Т.А., Скоринцева И.Б. Экологические проблемы трансграничных территорий казахстанско-российского сектора // Матер. Междунар. Конф. «Современные проблемы географии, экологии и природопользования» 25-26 апреля 2013 года, Волгоград. – С. 12-20.

Экспедициялық және далалық зерттеулер. Зертханада экспедициялық далалық зерттеу жасалады. Қазақстан Республикасының әр түрлі ландшафттық-экологиялық мәселелері бойынша зертхана қызметкерлерімен көпжылдық далалық зерттеулер жасалды. Қазақстан ландшафттарының қалыптасы мен жұмыс істеу мәселелерін зерттеуде далалық зерттеулерге тоқталды. Қазақстан ландшафттарының  қазіргі жағдайын картографиялау және мониторинг, табиғи-шаруашылық жүйесінің тұрақтылығын зерттеу, антропогендік факторлардың әсер ету ықпалынан ландшафттардың кеңістіктік-уақытша өзгерістерін зерттеуді бастапқы далалық зерттеулерге қайтарып берді. Далалық зерттеулер негізінде Қазақстан аймақтарындағы негізгі ландшафттық-экологиялық мәселелер айқындалып, республика мен оның аймақтарының ландшафттық картасында құрылымы мен легенда мазмұны жасалды.